Bijna 2 miljoen mensen hebben er last van: gewrichtspijn. Vaak worden ze bang om te bewegen. Terwijl het juist zo belangrijk is om dat wél te blijven doen.

1. Wat is gewrichtspijn precies?
Een gewricht is de scharnierverbinding tussen twee botten. Je knie, heup, schouder en elleboog bijvoorbeeld. Maar je vindt gewrichten op veel meer plekken in je lichaam, zoals in je nek, rug, handen en voeten. De uiteinden van de botten die in het gewricht samenkomen, zijn bedekt met een laagje kraakbeen. Om alles goed bij elkaar te houden, zitten er een kapsel en stevige banden omheen. De vloeistof in de binnenste laag van het kapsel werkt met het kraakbeen als smeermiddel. Samen zorgen ze ervoor dat je soepel kunt bewegen. Als er om wat voor reden ook iets mis is met het gewricht, kan dat klachten geven.

2. Hoe voelt dat?
Dat hangt van de oorzaak af. Vaak zijn een of meer gewrichten stijf of pijnlijk. Het kan lastig zijn om bepaalde bewegingen te maken, zoals het opendraaien van deksel of het optillen van een tas. Soms lukt dat helemaal niet meer. Het kan ook zijn dat je ’s avonds niet kunt inslapen, of ’s nachts wakker wordt van de pijn. Vaak hebben patiënten periodes met veel klachten, en dan weer een tijd minder, of niet. Bij artrose — slijtage — is er vaak sprake van ‘startpijn’ in de ochtend. Als je het gewricht beweegt, vermindert die meestal binnen een half uur.

3. Wat kunnen de oorzaken zijn?
Er zijn allerlei mogelijke redenen voor chronische gewrichtspijn. De belangrijkste: artrose, ontstekingsreuma (officiële naam: reumatoïde artritis) en fibromyalgie (ook wel wekedelenreuma genoemd). Bij artrose wordt het kraakbeen aan het uiteinden van de botten dunner. Daardoor bewegen die minder soepel langs elkaar, met mogelijk pijn en stijfheid tot gevolg. Dat proces van natuurlijke slijtage kan versnellen of verergeren door schade aan een gewricht. Denk aan gescheurde enkel- of kniebanden, of een kapotte meniscus in de knie.
Ontstekingsreuma is een heel andere aandoening, namelijk een auto-immuunziekte. Dat wil zeggen dat het afweersysteem ontregeld is, en niet alleen indringers van buitenaf, maar ook de eigen gewrichten aanvalt. Met ontstekingen tot gevolg.
Fibromyalgie tot slot betekent letterlijk ‘pijn in bindweefsel en spieren’. Waardoor patiënten precies klachten krijgen, is onbekend; in hun lichaam is niets te vinden dat de aandoening kan verklaren. Dat betekent overigens niet dat het geen ‘echte’ ziekte is, of dat de klachten alleen ‘tussen de oren’ zitten.

4. Maakt de overgang de problemen erger?
Sommige vrouwen krijgen in de menopauze last van gewrichtspijn, of melden dat bestaande gewrichtsklachten erger worden. Tot nu toe is er geen bewijs voor een relatie tussen de twee, maar het zou best kunnen dat hormoonschommelingen invloed hebben. Daar moet nog meer onderzoek naar worden gedaan.

5. Komen deze aandoeningen veel voor?
Heel veel! Bij naar schatting 1,2 miljoen Nederlanders heeft de huisarts artrose vastgesteld, twee keer zoveel vrouwen als mannen. Vermoedelijk hebben nog veel meer mensen de aandoening, zonder dat er een officiële diagnose is gesteld. In ongeveer de heft van de gevallen zit de artrose in de knie. Dat is daarmee het meest aangedane gewricht. Ook ontstekingsreuma komt veel voor; zo’n 420.000 Nederlanders lijden daaraan. Nog eens zo’n 240.000 mensen hebben fibromyalgie.

6. Hoe ouder, hoe meer kans op gewrichtsklachten?
Simpel gezegd: ja. Artrose is echt een ouderdomsklacht; verreweg de meeste patiënten zijn boven de 55 jaar. Maar als je er aanleg voor hebt, of bijvoorbeeld door intensief sporten je gewrichten buitensporig belast, kunnen de klachten ook op jongere leeftijd ontstaan. De piek van diagnoses van ontstekingsreuma ligt tussen de 40 en de 50 jaar.

7. Wanneer is het verstandig om met gewrichtspijn naar de huisarts te gaan?
Als het gewricht waar je last van hebt gezwollen, warm en/of rood is, of als de pijnklachten langer dan twee weken aanhouden.

8. Kun je ervan genezen?
Nee. Noch artrose, noch ontstekingsreuma, noch fibromyalgie is te genezen. Maar met de juiste aanpak zijn de klachten vaak wel goed te managen.

9. Hoe doe je dat?
Ook dat hangt van de oorzaak af. Bij artrose is het allerbelangrijkste om te blijven bewegen. Patiënten durven dat vaak niet, uit angst voor de pijn. Of ze vrezen dat ze de slijtage verergeren. Het tegenovergestelde is echter het geval. Door te trainen, komt het kraakbeen niet terug. Maar je kunt de spieren eromheen wel sterker maken. Dat komt de controle over het gewricht en de stabiliteit ten goede. Een fysiotherapeut kan je daarbij helpen. Houdt de pijn aan, dan kan die worden bestreden met ontstekingsremmende pijnstillers of een pijnstillende gel. In het ergste geval kan een operatie uitkomst bieden. Het aangedane gewricht wordt dan vastgezet in een goede stand of vervangen door een prothese. Maar dat is een laatste redmiddel.

10. En bij reuma?
Mensen met ontstekingsreuma hadden vroeger vaak ernstige vergroeiingen aan hun gewrichten. Dat komt tegenwoordig gelukkig nog zelden voor. Sinds de introductie van krachtige, ontstekingsremmende medicijnen in de jaren ’80 en ’90 ((methotrexaat en zogenaamde biologicals), is de behandeling namelijk met sprongen vooruitgegaan. Hoe eerder patiënten ermee starten, hoe beter het resultaat.
De behandeling van fibromyalgie tenslotte bestaat meestal uit beweging, zo nodig aangevuld met pijnstillers en/of antidepressiva. Ook cognitieve gedragstherapie kan helpen. Daarbij leren patiënten om op een andere manier met hun klachten om te gaan, zodat ze minder last ervaren.

11. Helpt een speciaal dieet tegen gewrichtsklachten?
Nee. Alleen bij een vorm van reuma, jicht, kunnen bepaalde producten zoals alcohol, vlees, vis of suikers, mogelijk een aanval (mede) uitlokken. Maar bij andere gewrichtsproblemen is er geen enkel bewijs dat een dieet klachten kan verergeren of juist verminderen.

12. Kun je verder zelf iets doen om gewrichtspijn te voorkomen?
Helemaal te voorkomen is de pijn meestal niet. Maar je kunt wel een aantal dingen doen om je gewrichten zo goed mogelijk te beschermen.

• Blijf bewegen. Dat zorgt ervoor dat je minder stijf wordt. Het oude adagium ‘rust roest’ geldt zeker als het om gewrichtspijn gaat. Hoe minder je je gewrichten gebruikt, hoe erger de klachten worden.
• Ga voor een gezond gewicht. Als je te zwaar bent, moeten je gewrichten meer kilo’s dragen. Bovendien kan overgewicht ervoor zorgen dat er eerder ontstekingsreacties in je lichaam ontstaan. Voor afvallen geldt: alle beetjes helpen.
• De belasting van heupen, knieën en rug neemt met een paar kilo al af.
• Wees voorzichtig met sporten. Blijven bewegen is ongelofelijk belangrijk, maar beschadigingen aan gewrichten kunnen juist klachten veroorzaken of verergeren.
• Pas daarom op met belastende sporten zoals volleybal en voetbal, waarbij je gemakkelijk letsel aan bijvoorbeeld gewrichtsbanden kunt oplopen. Wandelen, fietsen en zwemmen zijn juist goed voor je gewrichten.

Met medewerking van reumatoloog Karen Bevers en orthopedisch chirurg Jan Willem Louwerens van de Sint Maartenskliniek in Nijmegen, gespecialiseerd in orthopedie, reumatologie, revalidatiegeneeskunde en pijnbestrijding.