Je gaat het pas zien als je het doorhebt, zei Johan Cruijff. En gelijk had hij. Een dossier vol tips over hoe je méér uit een museumbezoek kunt halen. (En en passant nog gelukkiger en relaxter wordt ook.)

GOED KIJKEN BEGINT MET NEGEREN
Kunsthistorica en journaliste Wieteke van Zeil schrijft wekelijks in De Volkskrant over veelzeggende details in schilderijen. Onlangs verscheen haar boek Goed kijken begint met negeren — De kunst van opmerkzaamheid.
Waarom begint goed kijken met negeren?
“Het gaat om verder kijken dan wat je in eerste instantie ziet — of denkt te zien. Op ieder moment registreert je oog honderden dingen. Maar je brein slaat alleen die zaken op, waar je op dat moment wat aan hebt. Heel efficiënt in het dagelijkse leven, maar onhandig als je naar kunst kijkt. Dan mis je namelijk een boel.”
Veel musea hangen vol. Waar moet je beginnen?
“Veel mensen hebben het gevoel dat ze iets missen als ze niet alles bekijken. Maar aan zo door een museum rennen, heb je niet veel. Selecteer liever een beperkt aantal zalen en focus per zaal  op één schilderij. Neem daar echt de tijd voor. Wat voel je erbij? Welke associaties roept het op? Zo zie je meer, en onthoud je het beter. Belangrijk: éérst op je gemak kijken, en daarna pas het bordje lezen of de audiotour luisteren. Anders wordt je beeld vooraf al gekleurd.”
Nog meer tips?
“Neem je eigen interesse als uitgangspunt. Houd je van dieren? Of van mode? Ga daar dan naar op zoek. En weg met die smartphone. Het gaat om wat een kunstwerk met je doet. Hoe begrijpelijk ook dat je iets moois wilt vastleggen of op sociale media wilt delen, een camera of telefoon staat die ervaring in de weg. Je bent dan meer bezig met het juiste beeld, of wat anderen ervan zullen vinden. Dan kun je net zo goed een plaatje van internet halen. Uit, af, in de garderobe dus, die apparaten.”

——————————————————————————————————————————

10 VRAGEN OM JEZELF IN EEN MUSEUM TE STELLEN

1. Waar doet dit schilderij me aan denken? 
2. Wat valt op in de linkerhoek beneden? En in de achtergrond rechts? 
3. Wat voor vormen kan ik erin ontdekken? Cirkels? Rechthoeken? Driehoeken? 
4. Waarom zouden bepaalde spullen bij elkaar staan? 
5. Hoe zou ik er in die kleren uitzien? 
6. Hoe zou het voelen als ik in dit schilderij zou stappen? 
7. Hoe zag de wereld eruit toen de schilder dit maakte?
8. Welke titel zou ik zelf aan het schilderij geven? 
9. Past de lijst eigenlijk wel bij het schilderij? 
10. Welk schilderij uit deze zaal zou ik mee naar huis willen nemen? 

——————————————————————————————————————————

WHIZZKIDS VAN DE KUNST
Beeldende kunst alleen iets voor grijze 60-plussers? Integendeel! Neem Christian Luiten (24) en Curtis Penning (22). In korte tijd is het online kunstplatform van deze jongens (die elkaar kennen van hun voetbalclub in Almere) uitgegroeid tot een van de invloedrijkste ter wereld. Hun doel: jongeren enthousiasmeren voor de kunst. Dat lukt aardig, want inmiddels heeft hun platform Avant Arte al meer dan een miljoen volgers op de sociale mediasite Instagram.
Luiten en Penning organiseren wereldwijd exposities en verkopen via hun site voor een paar honderd euro exclusieve reproducties van hedendaagse kunstwerken (waarvan de originelen soms wel honderdduizenden euro’s kosten). Nieuwsgierig geworden? Neem een kijkje op avantarte.com. 

——————————————————————————————————————————

DIT DOET KUNST MET JE BREIN
Laat mensen naar schilderijen kijken die ze mooi vinden, en hun hersenen gedragen zich hetzelfde als wanneer ze verliefd zijn. Dat ontdekte neuroloog Semir Zeki, professor aan University College Londen. In een uniek experiment liet hij mensen naar 28 beroemde werken van onder andere Monet en Botticelli kijken, terwijl hij intussen scans van hun hersenen maakte.
Wat bleek? Het gebied in de hersenen dat je een goed gevoel geeft — onder andere in verband gebracht met liefde en verlangen — werd bij het zien van mooie schilderijen extra actief. Het effect was direct meetbaar. (De deelnemers aan het onderzoek kregen de schilderijen per stuk slechts tien seconden onder ogen).Of het om een portret, een landschap of een stilleven ging, maakte niet uit; het resultaat was hetzelfde. Zeki vond geen verschil tussen mannen en vrouwen, of mensen met een verschillende cultuur en achtergrond. Oftewel: de impact van kunst lijkt universeel.
Ook interessant: muziek en beeldende kunst lokten een vergelijkbare reactie uit. Beide deden ze het beloningscentrum in het brein oplichten. Hoe mooier iemand het schilderij (of de muziek) vond, hoe groter de hersenactiviteit en hoe blijer het gevoel. Was het oordeel van de proefpersoon echter ‘lelijk’, dan werd juist een ander deel van het brein actief, hetzelfde gebied dat oplicht als je bijvoorbeeld bang of boos bent.
Overigens zijn de positieve effecten van kunst nóg groter als je zelf creatief bezig bent, vermoedelijk omdat je dan (extra veel) nieuwe verbindingen in je brein aanmaakt. Op de lange duur zorgen die mogelijk voor onder andere een beter geheugen, meer zelfinzicht en een grotere veerkracht.  

——————————————————————————————————————————

KIND EN KUNST
“Het is nooit te vroeg om je (klein)kind mee te nemen naar het museum.” Birte ten Hoopen, senior educator van het Rijksmuseum, laat er geen misverstand over bestaan. “Neem de kleuren en vormen van moderne kunst”, vervolgt ze. “Die vinden baby’s vaak aantrekkelijk. Zodra je kinderen een verhaal over een schilderij kunt vertellen, loont het om ze ook andere musea te laten zien.”
Verhalen vertellen: daar draait het om bij veel van de activiteiten die het Rijksmuseum voor families en kinderen van 4 tot 14 organiseert. Want een kunstwerk komt vaak pas echt tot leven als je de geheime geschiedenis erachter kent. “We organiseren bijvoorbeeld familierondleidingen”, vertelt ze. “Daarbij geven we niet alleen uitleg, maar laten we kinderen vooral ook veel zelf doen. Een kanon laden bijvoorbeeld, een beeld met klei namaken of snoepjes van vroeger proeven. Zo kunnen ze de kunst met al hun zintuigen ervaren.”
Kinderen enthousiast maken over kunst begint volgens haar bij het plezier van (groot)ouders zelf. Haar advies: kies een museum waar jij blij van wordt. “Het moet vooral geen verplichting zijn. Laat je eenmaal binnen leiden door het kind: wat vindt dat aantrekkelijk? Niet te veel sturen; ze komen van zelf met vragen.” Nog een tip: blijf niet te lang. Driekwartier tot een uur is volgens Ten Hoopen  al heel wat. “Je kunt altijd later nog eens terugkomen — de toegang van het Rijksmuseum is voor kinderen gratis.”
En geen zorgen als je denkt: ik weet niets over de schilderijen te vertellen. Bijna alle musea hebben tegenwoordig fantastisch educatiemateriaal, van speurtochten tot digitale spellen. “Vraag daar vooral om”, besluit ze. “Dat maakt een bezoek zo veel leuker!” 

—————————————————————————————————————————

BETERE DOKTERS?
Dokters in spé die samen naar een schilderij staren? Het klinkt niet voor de hand liggend, maar dat is precies wat geneeskundestudenten van de Erasmus Universiteit in Rotterdam en de Nijmeegse Radboud Universiteit sinds een paar jaar doen. Zonder dat het ze studiepunten oplevert gaan ze, onder leiding van een kunstenaar, vrijwillige zeven zaterdagen op pad naar een museum. De reden: uit verschillende onderzoeken blijkt dat naar kunst leren kijken artsen kan helpen om betere diagnoses te stellen. Ze kunnen bijvoorbeeld sneller patronen herkennen, en ontdekken hoe belangrijk het is om verder te kijken dan wat je op het eerste oog ziet. Niet voor niets doen Amerikaanse topuniversiteiten dit al jaren. De kunstenaars die de geneeskundestudenten begeleiden, leggen ook de link met gesprekken met patiënten. Die duren vaak maar tien minuten. Dan missen artsen nog wel eens een detail. Door met aandacht naar kunst te kijken, leren ze hun geest open te zetten en andere observaties de ruimte te geven. Zodat ze uiteindelijk betere dokters worden.  

——————————————————————————————————————————

DUUR, DUURDER, DUURST
Liefhebbers (en investeerders) betalen astronomische bedragen voor het schilderij van hun dromen. Een paar hele dure jongens (want ja, het zijn allemaal mannelijke schilders): 

1. Salvator Mundi van Leonardo Da Vinci 
   Het schilderij ‘Salvator Mundi’ (letterlijke betekenis: verlosser van de wereld) van Leonardo Da Vinci (1452 – 1519) is in 2017 bij veilinghuis Christie’s geveild voor 450 miljoen dollar. Voor zover zover bekend was het het laatste schilderij van de Italiaanse meester dat nog in particuliere handen was.
2. Interchange van Willem de Kooning (1904 – 1997)
   De van oorsprong Nederlandse expressionistische schilder Willem de Kooning maakte het schilderij ‘Interchange’ (afmeting: 2 bij 1,75 meter) in 1955. In 2015 werd het verkocht voor 303 miljoen dollar. 
3. Nafea Faa Ipoipo van Paul Gauguin
   Gaugain (1848 – 1903) schilderde ‘Nafea Faa Ipoipo’ (‘Wanneer ga je trouwen’) in 1892. Hij had toen vast nooit kunnen denken dat de staat Qatar het 123 jaar later voor 303 miljoen dollar zou aanschaffen. 

——————————————————————————————————————————

KUNST ALS THERAPIE
‘Ik herinner me meer als ik schilder’, luidt de titel van een recente Amerikaanse documentaire. In de film is te zien hoe tekenen en schilderen het geheugen van Alzheimer-patiënten kan stimuleren. Niet alleen mensen met dementie hebben trouwens baat bij creatieve bezigheden. Uit verschillende studies blijkt dat naar kunst kijken en het zelf maken ook de kans op depressie en angststoornissen verkleint. Verder toonde onderzoek van de Britse University of Westminster aan dat werknemers die in hun lunchpauze een museum of galerie bezochten naderhand minder gestrest waren. Dat vonden ze niet alleen zelf, ze hadden daadwerkelijk minder stresshormonen in hun bloed. Kortom: kunst maakt gezond.
De documentaire ‘I remember better when I paint’ (Engelstalig, niet ondertiteld) is terug te zien op youtube. 

——————————————————————————————————————————

10 BEST BEZOCHTE MUSEA VOOR BEELDENDE KUNST IN 2017

4. Van Gogh (2.255.010 bezoekers)
5. Rijksmuseum (2.160.000 bezoekers)
6. Stedelijk Museum (680.000 bezoekers)
7. Gemeentemuseum (545.000 bezoekers)
8. Hermitage (503.000 bezoekers)
9. Mauritshuis (417.227 bezoekers)
10. Kroller Muller (352.581 bezoekers)
11. Museum Boijmans van Beuningen (315.000 bezoekers)
12. Museum de Fundatie (285.000 bezoekers)
13. Rembrandthuis (265.000 bezoekers)

• 34.357.000: zoveel bezoeken zijn er in 2016 in totaal aan Nederlandse musea gebracht. 
• In 2016 waren er 694 musea in Nederland, waarvan 87 voor beeldende kunst.

• 1 op de 10 Nederlandse musea had in 2016 meer dan 100.000 bezoekers. 17 procent had minder dan 2.500 bezoekers.
• De museumdichtheid — het aantal musea per 100.00 inwoners — is het grootst in Zeeland (4,2), gevolgd door Friesland (4,0).
• De gemiddelde prijs van een museumkaartje voor volwassenen was in 2016 € 11,89.
• Museumbezoekers kijken gemiddeld 9  seconden naar een schilderij.

• 1,3 miljoen mensen hebben een Museumjaarkaart. Dat is 26 keer een volle Johan Cruijff Arena.
• 1 op de 3 bezoekers van Nederlandse musea komt uit het buitenland.
• Tussen 2011 en 2016 steeg het aantal buitenlandse bezoekers aan Nederlandse musea met 71 procent.
• Met onder andere 81 musea en 54 kunstgalerieën is Amsterdam de meest culturele stad ter wereld, aldus de makers van de ranking The World’s Most Cultural Cities. Ook Dublin, Praag, Miami en Parijs scoren hoog. 

Bronnen: CBS, Museumvereniging, Parool——————————————————————————————————————————

[Bijschriften bij de schilderijen]

Stilleven met bloemen (Hans Bollongier, 1639)
Wieteke van Zeil: “Op het eerste gezicht denk je misschien: tja, een saai bloemstuk. Maar waar bloemen zijn, zijn meestal beestjes. Ook hier. Ik zie in ieder geval een salamander, een rups en een slak. Wat zou de schilder daarmee willen zeggen? Waarom ligt er eigenlijk een houten pennetje op tafel? En wat voor reflecties zie je in de vaas? Laat je fantasie de vrije loop! Als je op zo’n manier naar een schilderij kijkt, vergeet je het nooit meer.”

Meisje in witte kimono (George Hendrik Breitner, 1894)
Wieteke van Zeil: “Wat een prachtig schilderij van een jong meisje. De combinatie van patronen op haar kleding, de muur en de vloer maakt het haast abstract. Maar vond ze het wel zo leuk om urenlang model te zitten voor de schilder? Als ik de uitdrukking op haar gezicht bekijk, weet ik dat zo net nog niet. Ik kan me heel goed in haar verplaatsen. Als ik dat meisje was, had ik liever rechtop gezeten, krachtig en sterk, in plaats van in zo’n kwetsbare houding.”

Het melkmeisje (Johannes Vermeer, circa 1660)
Wieteke van Zeil: “Het is een van de bekendste — en duurste — schilderijen ter wereld, terwijl het zo’n gewoon tafereeltje is. Toch is alles aan dit schilderij bijzonder. Kijk maar eens naar hoe de melk uit de kan stroomt, naar de stiksels op haar kleding, naar het gebroken raampje waardoor er extra licht op haar gezicht valt. Mijn favoriete onderdeel? De muur. Je hebt geen idee hoe moeilijk het is om een witte muur realistisch te schilderen. Vermeer kon dat, met alle beschadigingen en spijkergaatjes, als geen ander. Zulke details maken een schilderij overtuigend.”