Paprika in plaats van pillen? Als het aan deze vijf deskundigen ligt, is een behandeling in de vorm van ‘gezond leven’ voor chronisch zieken over een paar jaar de normaalste zaak van de wereld. “Medicijnen geven kan altijd nog.”

Huisarts Tamara de Weijer is mede-oprichter van de vereniging Arts en Voeding. Die wil ervoor wil zorgen dat meer dokters voeding en leefstijl een belangrijkere plek in de spreekkamer geven.
“Bijna de helft van de volwassenen heeft overgewicht. Ruim vijf miljoen Nederlanders hebben één of meer chronische aandoeningen. Diabetes type 2 en hart- en vaatziekten bijvoorbeeld, maar ook COPD, reuma, astma, eczeem, migraine, allergieën, chronische vermoeidheid of de darmziekte Crohn. We weten allemaal hoe dat komt: we eten verkeerd, we bewegen te weinig en we hebben te veel stress. Hoog tijd dus om daar iets aan te doen.
Met onze vereniging willen we de kennis van artsen over de effecten van voeding en leefstijl bij het voorkomen en behandelen van ziekten vergroten. Verbazingwekkend genoeg weten die daar namelijk vaak weinig van; in hun zesjarige geneeskundestudie krijgen studenten slechts een paar uur voedingsonderwijs. Bij mij viel het kwartje toen ik na de geboorte van mijn eerste dochter besloot gezonder te gaan eten en meer te gaan bewegen, om zo een aantal overtollige kilo’s kwijt te raken. Ik voelde me niet alleen fitter, maar was ook na vijftien jaar eindelijk verlost was van mijn darmklachten. Toen vervolgens een patiënt met beginnende diabetes door een gezondere leefstijl binnen drie maanden van zijn ziekte was genezen, wist ik: hier wil ik meer mee.
‘Leer er maar mee leven’, horen mensen met chronische aandoeningen vaak. Iets ergers kun je als dokter niet zeggen, vind ik. Bovendien is het heel oneerlijk; aan veel aandoeningen kun je met de juiste leefstijl namelijk van alles doen. Als dokters dat goed uitleggen, zijn patiënten echt wel gemotiveerd, ook al is het niet altijd makkelijk. Mensen vinden het fantastisch dat ze regie over hun eigen gezondheid kunnen nemen. Om een goede start te maken, is een steuntje in de rug door de arts belangrijk. Maar om nieuw gedrag vol te houden, zijn vooral de positieve effecten van gezonder eten doorslaggevend. Binnen een paar weken hebben patiënten vaak veel meer energie. Een betere stimulans is er niet. Als ze daarnaast ook nog minder medicatie nodig hebben, is dat de kers op de — gezonde — taart.”

Kinderarts-intensivist dr. Koen Joosten van het Erasmus Medisch Centrum, mede-oprichter van het Platform Gezonde Voeding 0-4-jarigen, maakt zich er al meer dan twintig jaar hard voor dat kinderen gezonder gaan eten.
“Slechts vier op de tien Nederlandse kinderen tussen de 1 en 12 jaar eten voldoende groente en fruit, blijkt uit cijfers van statistiekbureau CBS. Minder dan de helft, dus. Bovendien krijgen zij vaak ook minder gezonde vetten binnen. Die tekorten aan essentiële voedingsstoffen kunnen grote gevolgen hebben. Niet alleen op de kinderleeftijd, maar ook later. De eerste vier jaar van je leven zijn namelijk mede bepalend voor je levenslange gezondheid. Al je organen, weefsels en lichaamsprocessen worden in die periode verder gevormd, en ‘geïnstrueerd’ hoe ze hun werk moeten doen, bijvoorbeeld over hoe vet wordt verbrand. Zo kan een ongezonde leefstijl op jonge leeftijd het risico op bijvoorbeeld diabetes en hart- en vaatziekten als volwassene flink vergroten. Het lastige is: eenmaal geprogrammeerd, blijft geprogrammeerd. Aan de aanleg die zo ontstaat, kun je vervolgens niets meer meer aan veranderen.
Vandaar dat het belangrijk is om zo vroeg mogelijk te beginnen met gezond en gevarieerd voedsel. En dan bedoel ik écht vroeg, vanaf vier tot zes maanden. Want met name groente moeten kinderen leren eten. Als ouders bonen of bloemkool twee keer aanbieden is dat niet vaak genoeg. Soms moet je dat wel tien of vijftien keer doen, voordat een kind het ‘lust’. Niet te snel opgeven dus! Vind je zoon of dochter een gekookte groente niet lekker? Bak, stoom of grill die dan eens. Leer kinderen daarnaast om alleen water en ongezoete thee te drinken, in plaats siroop en limonade. En kies voor gezonde tussendoortjes en gezond beleg, bijvoorbeeld snoeptomaatjes of minikomkommertjes of een groentespread. Voorkom ook dat gezond voedsel een straf wordt, en slecht voedsel een beloning. Dus niet: ‘Je krijgt een snoepje als je je groente opeet’. Tot slot: geef zo vaak mogelijk het goede voorbeeld. Want als je zelf niet voldoende groente en fruit eet, kun je moeilijk van je kind verwachten dat hij of zij dat wel doet.”

Dr. ir. Ben van Ommen is onderzoeker bij TNO en een van de initiatiefnemers van het nieuwe kenniscentrum Leefstijl als medicijn van TNO en het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC).
“Er is iets raars aan de hand met de Nederlandse zorg. We weten al decennia dat veel chronische aandoeningen mede het gevolg zijn van ongezond leven. Maar als je ziet hoe de zorg is georganiseerd, lijkt het haast of we dat zijn vergeten. Daarin draait het namelijk vooral om het behandelen van de klachten, en veel minder om het aanpakken van de oorzaken. In feite kijken we toe hoe mensen onverstandige dingen doen, en proberen we de vervolgens ontstane problemen met pillen en spuiten op te lossen. Zo maken we patiënten onnodig afhankelijk van de zorg.
Neem diabetes type 2. Veel mensen met deze aandoening geloven dat ze beter worden van hun medicatie. Dat is een hardnekkig misverstand; geen enkel medicijn kan deze ziekte namelijk genezen. Maar met een gezondere leefstijl is herstel in veel gevallen wél mogelijk. Dat is goed voor patiënten en goed voor de maatschappij. Want als 40 procent van de mensen met diabetes type 2 geneest, besparen we in vijf jaar zo’n 2,7 miljard euro aan zorgkosten.
Met het kenniscentrum Leefstijl als medicijn willen we patiënten een persoonlijke aanpak voor een gezonde leefstijl bieden. Zo starten we dit jaar een proef met een ‘360-graden-diagnose’, waarbij huisarts en patiënt samen niet alleen naar de gezondheidsklachten kijken, maar bijvoorbeeld ook naar de financiële situatie, de omgeving en hoe iemand in zijn vel zit. Want er komt zoveel méér kijken bij gezond leven dan alleen minder snoepen of vaker de fiets pakken. Ter aanvulling maken we een app, die patiënten op het juiste moment praktisch advies geeft, bijvoorbeeld als ze moeite hebben om het gezonde gedrag vol te houden. Want lastig is het, om je leefstijl blijvend om te gooien. Mijn advies is dan ook: zorg voor voldoende informatie en hulp. En wacht niet af tot de dokter erover begint, maar neem zelf het initiatief. Daarmee heb je de grootste kans op succes.”

Psychiater prof. dr. Wiepke Cahn is hoogleraar Lichamelijke gezondheid bij psychiatrische aandoeningen aan het Hersencentrum van het UMC Utrecht en GGZ-instelling Altrecht.
“Het bekendste leefstijl-advies bij psychische klachten is hardlooptherapie. Verschillende onderzoeken hebben aangetoond dat mensen met een depressie of een burn-out zich daardoor beter kunnen gaan voelen. Dat komt door de runners high, de chemische reactie in je hoofd die zorgt voor het gevoel van voldoening dat je krijgt van hardlopen. Maar er speelt waarschijnlijk meer mee. Tijdens het rennen maak je je hoofd leeg, en doorbreek je tijdelijk het stressproces. Het is een soort mindfulness kortom. Bovendien verbetert hardlopen je lichamelijke én je geestelijke conditie, waardoor je lekkerder in je vel komt te zitten, beter voor jezelf zorgt en meer aankunt.
Het effect van bewegen is bij depressie het best in kaart gebracht. Maar ook bij andere aandoeningen — en andere vormen van inspanning — zien we positieve resultaten. Zelf heb ik bijvoorbeeld onderzoek gedaan naar het effect van begeleide fitness bij mensen met psychoses. Daaruit bleek dat die behandeling ongeveer even doeltreffend was als het geven van medicatie. Mits patiënten zich daadwerkelijk in het zweet werken welteverstaan. Want vooral de toename van fitheid en spierkracht lijkt samen te hangen met een vermindering van psychische klachten. Ook andere vormen van leefstijl hebben trouwens invloed. Alcohol kan angst en depressie bijvoorbeeld versterken.
Voeding speelt mogelijk ook een rol. Zo lijkt het lijkt erop dat een koolhydraatarm dieet bij mensen met psychoses een positief effect op hun klachten heeft. Maar er is nog te weinig wetenschappelijk bewijs om hier harde uitspraken over te doen.
Of je met een verantwoorde leefstijl bijvoorbeeld een burn-out of depressie helemaal kunt voorkomen, vind ik moeilijk te zeggen. Er spelen immers altijd verschillende factoren mee bij het ontstaan van dit soort aandoeningen. Maar ik ben er wel van overtuigd dat gezond leven kan helpen. Om ervoor te zorgen dat klachten minder heftig worden, of om er sneller van te herstellen.”

Gezondheidswetenschapper dr. Maaike de Vries is directeur van het programma Keer Diabetes2 Om van de Stichting Voeding Leeft
“Op dit moment hebben bijna 1 miljoen Nederlanders diabetes type 2. Elk jaar komen er circa 65.000 patiënten bij, oftewel meer dan 175 per dag. Allemaal mensen die zich minder fit voelen en hun kwaliteit van leven achteruit zien gaan, mede als gevolg van de bijwerkingen van de medicijnen die de meesten van hen gebruiken.
Tot zover het slechte nieuws, want er is gelukkig een toenemende stroom aan wetenschappelijke bewijs dat diabetes type 2 met een gezonde leefstijl is te verbeteren, en zelfs terug te draaien. Vanuit die gedachte hebben we in 2014 Keer Diabetes2 Om opgezet, een programma waarin mensen met diabetes type 2 die medicatie gebruiken in zes maanden een nieuwe leefstijl krijgen aangeleerd. Denk aan anders eten, meer bewegen en beter ontspannen en slapen. Dat gebeurt in een groep onder begeleiding van een deskundig team, bestaande uit een arts, een verpleegkundige, een diëtist, een lijfstijlcoach en een kok. Na het eerste half jaar volgen nog achttien maanden nazorg, om deelnemers te helpen hun nieuwe gewoontes vol te houden.
Vorig jaar hebben ruim 400 mensen aan het programma meegedaan. Uit onderzoek weten we dat bij 87 procent van de deelnemers een jaar na de start hun diabetes type 2 geheel of gedeeltelijk is omgekeerd. Hun insulineproductie is genormaliseerd en hun bloedwaarden zijn gezonder. Ruim een derde gebruikt na een jaar geen medicatie meer. Maar het allerbelangrijkste is dat deelnemers vitaler en energieker door het leven gaan. Zoals een man van 61 zei: “Ik voel me weer een jonge vent”.
Zorgverzekeraar VGZ en de daarbij behorende merken IZA, IZZ, Univé, UMC, Bewuzt, ZEKUR en Zorgzaam vergoeden het programma grotendeels. Mensen met een andere zorgverzekeraar moeten zelf nagaan of zij voor vergoeding in aanmerking komen. Intussen zijn we met onder andere de overheid en andere verzekeraars in overleg allerlei partijen in overleg om ervoor te zorgen dat Keer Diabetes2 Om in de toekomst voor iedereen met diabetes type 2 toegankelijk wordt, het liefst vanuit het basispakket.”
Meer informatie: keerdiabetesom.nl. Foto door Kaboompics .com via Pexels.