De mooiste werkplek van Groningen. Zo omschrijft kunsthistorica Afiena van IJken – van Zanten de Menkemaborg, het museum waar ze sinds augustus 2021 directeur van is.  

“Als kind kwam ik met mijn ouders al in de Menkemaborg. Die staat voor mij voor nostalgie en romantiek. Maar óók voor het verhaal van de Nederlandse geschiedenis. Afgelopen decennia heeft de nadruk in ons museum gelegen op de 18e eeuwse glorietijd van de borg. Er zijn echter veel meer verhalen over te vertellen. Van de eerste bewoners tot het slavernijverleden van de familie Alberda, die het pand ruim twee eeuwen in bezit had. En wist je dat de Nederlandse nazi-leiding in de Tweede Wereldoorlog een uitje naar de Menkemaborg organiseerde? We hebben nog een foto van Mussert, die trots op onze brug poseert. Ik wil al die kanten van de borg lagen zien, en zo meer mensen bij ons unieke pand betrekken. Dat gaan we ook doen door onze zichtbaarheid te vergroten, vooral op sociale media. En door maandelijks bijzondere evenementen te organiseren. In de zomer bijvoorbeeld een fotoshoot met een topfotograaf in de bloeiende rozentuin, in het najaar een griezelavond met Halloween. Zo hebben we tal van plannen. In de hoop nóg meer bezoekers te laten ervaren hoe mooi en bijzonder de Menkemaborg is.”

Kerken en musea
“Mijn interesse voor kunst heb ik van huis uit meegekregen. Mijn ouders zijn zeer muzikaal — ze leerden elkaar kennen bij orgelles — en namen me van jongs af aan mee naar kerken en musea. Ik was ook zo’n kind dat altijd tekende, bij voorkeur realistisch. Eerlijk gezegd was ik best goed. Maar na een bezoek aan de open dag van Groningse Academie Minerva wist ik dat de kunstacademie niets voor mij was. Als net meisje paste ik helemaal niet tussen de langharige studenten, die er in kleermakerszit op de grond zaten. Bovendien was mijn realistische stijl toentertijd helemaal uit de gratie, en conceptuele kunst was niks voor mij.
Gaandeweg ontdekte ik dat ik het weliswaar leuk vond om kunst te maken, maar dat ik het nóg leuker vond om erover te leren. Dus besloot ik Literatuur & Filosofie en Kunstgeschiedenis te gaan studeren. Ik weet nog dat we kunsttheorie kregen van hoogleraar Jeroen Stumpel. Hij stuurde de ene helft de studenten de klas uit en liet ze buiten op verschillende afstanden voor het raam staan. De andere helft moest vervolgens op het raam hun silhouetten omtrekken. Het was zijn manier om uit te leggen hoe perspectief werkt. Fantastisch vond ik dat. Ik kon ook hele dagen kunstboeken lezen. En musea bezoeken natuurlijk. Zo ontstond ook het idee: dáár wil ik werken. Om er elke dag te kunnen zijn, maar ook kunst bij anderen te brengen.”

Vloggen
“Na mijn afstuderen werkte ik als conservator bij Museum Martena in Franeker, bij het Tassenmuseum in Amsterdam en bij Stedelijk Museum Vianen. Dat laatste museum, gevestigd in een 17e eeuwse schuilkerk, heb ik in de ruim zes jaar dat ik er in dienst was echt op de kaart kunnen zetten. Het bezoekersaantal groeide in die tijd van 4.500 naar 10.000 per jaar. Dat had onder andere te maken met onze duidelijke zichtbaarheid. Tijdens de eerste coronalockdown zijn we bijvoorbeeld meteen gaan vloggen. Zo maakten we naar aanleiding van onze Barbie-tentoonstelling vlogs over Barbie en de gulden snede, en over hoe Barbie er vanbinnen uitziet. Dat trok de aandacht.
Zo’n aanpak zou ook heel goed voor de Menkemaborg werken, dacht ik, toen ik vorig jaar de vacature voor directeur voorbij zou komen. In de wintermaanden, als de borg voor onderhoud is gesloten, kun je met filmpjes fantastisch laten zien wat er achter de schermen gebeurt, en zo de verhalen vertellen van bijvoorbeeld ons zilver, of ons grote bed. Daar zijn we afgelopen winter dus meteen mee begonnen.” 

Opporren
“Mij sollicitatiegesprek met het bestuur voelde als een familiebezoek, zo leuk en gezellig was het. Kennelijk was het enthousiasme wederzijds, want ik kreeg de baan. Dat had trouwens nog best wat voeten in de aarde, want ik woonde met mijn man en twee jonge kinderen in Utrecht. Forenzen zag ik niet zitten, dus we zijn met het hele gezin naar de stad Groningen verhuisd. Hoewel ik hier ben geboren en getogen, moest ik best weer wennen. Het leven is hier wat rustiger en simpeler dan in de randstad. Gemoedelijker ook. Dat vind ik erg fijn. Tegelijkertijd heb ik af en toe wel de neiging de boel wat op te porren, ook in mijn werk. Misschien dat sommige Groningers me nu wel een randstadschreeuwer vinden. Toch denk ik dat ik de juiste toon meestal wel weet te raken. Ik snap tenslotte waar ze vandaan komen.” 

[Kader]
Over de Menkemaborg
Oorspronkelijk stamt de Menkemaborg in het Groningse Uithuizen uit 14de eeuw. In 1682 kwam het huis in bezit van de familie Alberda. Aan het begin van de de 18e eeuw verbouwde die de borg ingrijpend. Ruim twee eeuwen lang was de Menkemaborg het buitenhuis van de Alberda’s, tot het overlijden van de laatste bewoner in 1902.
In 1921 schonken erfgenamen het landgoed aan het Groninger Museum. Na restauratie van de gebouwen en de tuin werd de Menkemaborg in 1927 opengesteld voor bezoekers. De kamers, waaronder de grote zaal, slaapkamer en keuken, zijn volledig ingericht met meubelen, gebruiksvoorwerpen en kunst uit de 17de en 18de eeuw.
Van maart t/m september is de Menkemaborg dinsdag t/m zondag van 10.00 tot 17.00 uur geopend.

[Kader]
Het Groninger Museum en de Menkemaborg
De Menkemaborg en het grootste deel van daar aanwezige collectie zijn eigendom van het Groninger Museum. Afiena van IJken daarover: “Dat de Menkemaborg onderdeel uitmaakt van het Groninger Museum, is voor mij een bonus. Dankzij het museum zijn de borg en de tuinen heel goed onderhouden. Ik kan me er dus volledig op richten om die breder onder de aandacht te brengen. Ook vind ik het fantastisch om met de curatoren van het museum samen te werken. Zij hebben niet alleen veel kennis en kunde, maar ook veel lef. Met hun programmering zijn ze landelijk toonaangevend. Dat stimuleert mij enorm.” 

Gepubliceerd in Groninger Museum Magazine, voorjaar 2022. Beeld: Wouter le Duc.