Ruzie met je partner. Drukte op je werk. Problemen met je kinderen of je ouders. Zorgen om je gezondheid. Wat de oorzaak ook is, we piekeren wat af. Met als gevolg dat de spanning oploopt, in ons hoofd én in ons lijf. Je hart luchten bij een vriendin doet dan vaak wonderen; na zo’n gesprek voel je je geheid stukken beter. Maar wist je ook dat die goede vriendin je letterlijk gezonder maakt?

‘Vrienden zijn beter voor je gezondheid dan familie’, kopten de kranten vorig jaar. Aanleiding was een groot wetenschappelijk onderzoek van de Amerikaanse Michigan State University over hoe belangrijk sociale relaties eigenlijk zijn, en welk effect ze hebben op onze gezondheid en ons geestelijke welbevinden. Om daar achter te komen, combineerden onderzoekers de uitkomsten van twee studies. De ene, met bijna 30.000 deelnemers uit 90 landen, liet zien dat mensen die veel waarde aan hun vriendschappen hechten zichzelf gezonder en gelukkiger voelen. Hoe ouder de deelnemers, hoe groter dat effect.
Voor het tweede onderzoek vroegen de wetenschappers bijna 8.000 50-plussers naar de kwaliteit van hun vriendschappen. De jaren erna kregen de deelnemers steeds opnieuw de vraag of ze chronische ziektes als diabetes, kanker of hartklachten hadden. Wat bleek? Mensen die zich gesteund voelden door hun vrienden, waren in verhouding vaker gezond. In beide onderzoeken werd trouwens óók naar familierelaties gekeken. Die hadden verrassend genoeg weinig invloed op de gezondheid en het welzijn. Partners en kinderen hadden wel wat effect, maar zoveel als vrienden.
Hoe kan het dat het hebben van vrienden mede bepaalt hoe je er qua gezondheid voorstaat? Dat weet hoogleraar sociologie Beate Volker van de Universiteit van Amsterdam, die zelf veel onderzoek naar het onderwerp doet. “Er zijn twee verklaringen”, vertelt ze. “De eerste is dat mensen in contacten met vrienden ontspannen, en dus minder stress hebben. Dat is weer goed voor je afweersysteem. De andere theorie is dat vrienden je helpen om sneller te beter te worden als je daadwerkelijk wat mankeert. Dat doen ze zowel praktisch, bijvoorbeeld door boodschappen te halen of te koken, maar ook mentaal: ze luisteren naar je en geven je het gevoel dat je het niet alleen hoeft te rooien.”
Een paar is genoeg
Dat de impact van vriendschappen zoveel groter is dan van familie, komt volgens Beate Volker omdat je vrienden bewust uitzoekt. “Het zijn vaak de ‘eerlijkste’ relaties”, legt ze uit.”Je partner kies je natuurlijk ook, maar vrienden zijn vaak de enigen die je echt onbaatzuchtig feedback kunnen geven. Bijvoorbeeld als ze het gevoel hebben dat je te hard werkt, of ongezond bezig bent. Andersom kun je aan vrienden dingen vertellen die je niet met je familie of partner kunt bespreken, bijvoorbeeld als je twijfels hebt over je relatie. Vrienden willen het beste voor je, zonder dat ze daar zelf belang bij hebben. Simpel gezegd accepteren ze je zoals je bent. Je kunt bij hen dus helemaal jezelf zijn. En dat is dan weer een goed middel tegen stress.”
Overigens hoef je helemaal geen enorme vriendenkring te bezitten om die positieve effecten te ervaren. De meeste van ons hebben ‘maar’ één tot drie echt goede vrienden, en dat is volgens Beate Volker prima. “Door sociale media lijkt het alsof iedereen talloze vrienden bezit. “Meestal schijn natuurlijk. Een paar mensen met wie je persoonlijke dingen deelt, en bij wie je zonodig middenin de nacht kunt aankloppen, dat is wat telt. Niet het aantal vriendschappen, of hoe vaak je elkaar ziet.”
Dat hechte vriendschappen goed zijn voor je gezondheid is volgens Volker al sinds de jaren ’70 van de vorige eeuw keer op keer bewezen. Zo ontdekten onderzoekers een paar jaar geleden dat de gezondheidseffecten vergelijkbaar zijn met die van stoppen met roken. In de zeven jaar dat ze de deelnemers aan het onderzoek volgden, bleek de overlevingskans van deelnemers met hechte vriendschappen de helft hoger te liggen dan die van mensen zonder goede sociale contacten.
“Of de impact van vriendschap echt even groot is als van stoppen met roken, hangt natuurlijk van je persoonlijke situatie af”, nuanceert Beate Volker de uitkomsten. “Het maakt immers nogal wat uit of je drie jaar lang vijf sigaretten per dag hebt gerookt, of dertig jaar een pakje. Maar dat vriendschap je lichamelijke en geestelijke gezondheid ten goede komt, staat absoluut vast. Andersom geldt het trouwens ook: eenzame mensen ervaren gemiddeld genomen meer stress, zijn minder gezond en leven korter.”
Pauzeknop
Meer of minder stress: daar draait het bij de gezondheidseffecten van vriendschap uiteindelijk allemaal om. Iemand die alles van dat onderwerp afweet, is gezondheidspsycholoog Jos Brosschot, bijzonder hoogleraar aan de Universiteit Leiden. Hij doet al jaren onderzoek naar de effecten van stress op de gezondheid en is een internationale pionier op dit gebied. “Stress lijkt vandaag de dag bij het leven te horen”, zegt hij. “Maar weinig mensen realiseren zich hoe groot de gevolgen van al die spanning zijn. Tweederde van alle doktersbezoeken is stressgerelateerd. En meer dan de helft van alle ziekteverzuim komt door stress. Alles wat stress kan verminderen, is dus winst.”
Lang werd vriendschap vooral gezien als een ‘buffer’ tegen stress; als je gesteund voelt door je vrienden, kun je op het moment dat het fout gaat meer aan, was het idee. Dat denken wetenschappers nog steeds, maar volgens Brosschot gaat het effect veel verder. “Vriendschap heeft niet alleen op moeilijke momenten, maar altijd impact op je gezondheid. Om dat te begrijpen, moet ik eerst iets uitleggen over hoe stress werkt. In principe staat de stressknop in je lichaam altijd aan. Het is een overblijfsel uit de evolutie: om te overleven, moet je te allen tijde kunnen vechten of vluchten. Alleen als je je veilig voelt, gaat de stressknop in je lichaam tijdelijk op pauze.”
Bij veiligheid denken we al gauw aan een dak boven ons hoofd, en de afwezigheid van direct gevaar. Maar om je emotioneel veilig te voelen, zijn sociale relaties volgens Brosschot minstens zo belangrijk. Ook dat heeft weer met de evolutie te maken; van oudsher zijn we kuddedieren, dus het gevoel ergens bij te horen, maakt ons rustig. “Het effect daarvan kun je goed meten”, vertelt hij. “Vooral als mensen zich niet veilig voelen. Dat is het geval als ze eenzaam zijn en contact en geborgenheid missen. Onbewust komen ze dan vast te zitten in een voortdurende alerte toestand, waarbij hun lijf constant in een zekere staat van paraatheid is.”
Kettingreactie
Die chronische stress brengt een lichamelijke kettingreactie op gang. De spieren worden gespannen, het hart en de ademhaling gaan sneller en de bloeddruk gaat omhoog. De lever geeft opgeslagen suiker vrij – cruciaal voor extra energie. De aanmaak van het stresshormoon cortisol stijgt. De maag en de darmen krijgen een seintje om de spijsvertering af te remmen, zodat niet onnodig energie wordt verspild met het verteren van eten. Om dezelfde reden wordt het afweersysteem op een laag pitje gezet. Kortom: je lichaam haalt alles uit de kast om zo snel mogelijk te kunnen reageren. Dat gaat allemaal vanzelf, ook al is er helemaal geen sprake van een acute dreiging. Want de wereld is sinds de oertijd dan wel veranderd, de werking van ons overlevingsmechanisme is dat niet.
De mogelijke gevolgen van chronische stress zijn legio: hartkloppingen, een opgejaagd gevoel, misselijkheid, slapeloosheid, hoofdpijn, spierpijn, maagpijn, vermoeidheid, huiduitslag en concentratieproblemen, om er maar een paar te noemen. “Als de situatie lang aanhoudt, kan die zorgen voor een lichamelijke slijtageslag”, aldus Jos Brosschot. “Vergelijk het maar met een ouderwetse langspeelplaat die blijft hangen; op den duur raakt de groef van de plaat beschadigd. Zo gaat het met je lichaam ook. Dat is er namelijk helemaal niet berekend om voortdurend onder spanning te staan.”
In de regel word je van een korte stressreactie niet ziek. Maar als die stressrespons langer — weken of zelfs maanden of jaren — aanhoudt, loop je wél extra gezondheidsrisico’s. Bijvoorbeeld op hart- en vaatziekten. Daar komen de vriendschappen dan weer om de hoek kijken. Want hoe veiliger en hoe meer gewaardeerd en gesteund je je voelt, des te kleiner de kans op chronische stress.
“Het is natuurlijk sowieso goed om stressvolle gebeurtenissen tot een minimum te beperken”, besluit Brosschot. “Maar voor je gezondheid is het daarnaast dus heel belangrijk om ervoor te zorgen dat de leuke en minder leuke dingen van het leven met anderen kunt delen, en dat je je in je omgeving geborgen voelt.”
Nooit te oud
Allemaal goed en wel, maar wat als je weinig of geen vrienden hebt? Dan word je van het lezen van dit verhaal waarschijnlijk niet vrolijker. “Des te meer reden om daar actief mee aan de slag te gaan”, besluit sociologe Beate Volker. “Veel mensen hebben het gevoel dat je op latere leeftijd geen nieuwe vrienden meer kunt maken. Dat is echt een misverstand. Maar je moet er wel wat voor doen. Het beste advies dat ik kan geven is om niet af te wachten, en zelf andere mensen op te zoeken. Ga op een koor, word lid van een boekenclub. Kies in ieder geval een activiteit waar je zelf echt blij van wordt. Vriendschappen hebben namelijk de meeste kans van slagen als je gedeelde interesses hebt.”
Uit een Amerikaans onderzoek bleek recent dat ook mensen met een actief leven op Facebook gemiddeld gezonder zijn en langer leven. Maar vooralsnog gelooft Beate Volker dat persoonlijk contact toch beter is dan online. “Natuurlijk is het fijn als je bijvoorbeeld in een forum ervaringen over een specifieke interesse of een bepaald probleem kunt delen. Maar communicatie bestaat uit zoveel méér dan woorden. Online contact is heel eendimensionaal. Bellen geeft al meer gevoel, omdat je dan ook iemands stem hoort. Maar bij elkaar zijn heeft toch nog altijd de meeste impact.”

[Kader]
Daarom zijn vriend(inn)en gezond

• Ze geven je een veilig gevoel
• Ze bieden een luisteren oor
• Ze zijn eerlijk, zonder te oordelen
• Ze maken je aan het lachen
• Ze helpen je door moeilijke tijden
• Ze stimuleren je om goed voor jezelf te zorgen
• Ze geven je zelfvertrouwen

[Kader]
VriendschApp
Er zijn verschillende apps voor op je telefoon of tablet, die je in contact kunnen brengen met potentiële vriendinnen. Algemene apps, zoals MeetMe, Frim en Hey! VINA bijvoorbeeld. Maar er zijn ook apps die zich op een specifieke groep richten, zoals DoggyDating. Daarmee kun je in contact komen met andere hondenbezitters in de buurt, die het leuk vinden om samen te wandelen. Bij de app Klup, bedoeld voor mensen boven de 50, gaat het niet alleen om online contact, maar (juist) ook om (het organiseren van en deelnemen aan) evenementen, zoals borrels en uitstapjes.

Gepubliceerd in Margriet nr. 7, februari 2018. Foto: Helena Lopes (pexels.com).