Nederlanders nuttigen gemiddeld zo’n vier koppen koffie per dag. Dat levert een gigantische hoeveelheid koffiedik op. In plaats van die miljoenen kilo’s te verbranden, zoals nu meestal gebeurt, kun je de drab ook als grondstof gebruiken.

Industrieel ontwerper Lisanne Addink-Dölle, mede-oprichter van Coffee Based, heeft als missie om nieuwe producten te maken uit restafval.
 “We importeren koffiebonen van over de hele wereld om er in Nederland in een paar seconden afval van te maken. Dat is toch van de gekken? In totaal leveren onze bakjes pleur jaarlijks zo’n 300 miljoen kilo koffiedik op, becijferde brancheorganisatie Koffie & Thee Nederland. Het overgrote deel gaat als restafval de vuilverbrander in. Pure verspilling, die ook nog voor veel CO2-uitstoot zorgt. Dus toen studente — inmiddels werknemer — Marjet Breuren – de Jong daar iets mee wilde doen, was ik meteen enthousiast. Uit haar afstudeeropdracht is in 2017 ons bedrijf Coffee Based ontstaan.
Samen met koffieleverancier MAAS en afvalverwerker SUEZ zijn we de Koffie Recycle Service gestart. We halen door heel Nederland koffiedik op bij bedrijven en instellingen, die minimaal 1200 kopjes per week drinken. Het maakt niet uit wat voor bonen zij gebruiken; alle drab is bruikbaar. Vervolgens verwerken we die tot een 100 procent natuurlijke grondstof. Daar maken we bijvoorbeeld notitieboeken van met een kaft van koffiedik. Of wanden voor een espressomachine. Inmiddels kunnen we met onze grondstof ook spuitgieten en zo alle mogelijke vormen realiseren. Bijvoorbeeld The Lucky Cup, onze koffiebeker, gemaakt van koffiedik. De eerste 40.000 zijn al verkocht. Komend jaar willen we ons aanbod verder uitbreiden, bijvoorbeeld met lepels en dienbladen. Allemaal met de kenmerkende koffiegeur.
Voor het ophalen van hun koffiedik betalen onze klanten iets meer dan bij een normale afvalverwerker. Maar de helft van dat bedrag krijgen ze terug in de vorm van ‘winkeltegoed.’ Daarmee kunnen ze producten aanschaffen, gemaakt van hun eigen koffiedik. Zo is de cirkel rond.
Wat ik thuis met mijn eigen koffiedrab doe? Die geef ik aan onze varkentjes. Want ook zij blijken erg van koffie te houden.”
coffeebased.nl

Zeven jaar geleden gooide financieel dienstverlener Siemen Cox het roer om en richtte hij Rotterzwam op: een stadskwekerij voor oesterzwammen, die groeien op koffiedik.
“In de natuur groeien sommige paddenstoelensoorten bij de wortels van bomen. Zij hebben een symbiotische relatie: de zwam krijgt voeding van de boom en beschermt die tegelijkertijd tegen ongewenste indringers. Een mooie metafoor voor wat wij met ons bedrijf willen: iedereen er beter van maken.
In 2013 las ik het boek Blauwe economie van de Vlaming Gunther Pauli. Daarin presenteert hij honderd ideeën voor een circulaire economie. Eén daarvan was zwammen kweken op koffiedik. Dat ga ik doen, dacht ik. Makkelijker gezegd dan gedaan; het duurde vijftien maanden voor ik de juiste mix van grondstoffen en omstandigheden had gevonden.
Voor de corona-epidemie kweekten we 350 kilo oesterzwammen per maand. Daar kwam maandelijks zo’n 5.500 kilo koffiedik aan te pas. Op die manier hebben we in 2019 14.616 kg CO2 bespaard: de uitstoot van 121.800 kilometer met een benzineauto. We doen alles — inzamelen, kweken, verkopen — lokaal, binnen de stadsgrenzen van Rotterdam. Ook onze oesterzwamkroketten en -bitterballen worden vlakbij gemaakt.
De hoeveelheid koffiedik die we verwerken, lijkt misschien een druppel op een gloeiende plaat. Maar we willen met ons bedrijf vooral ook anderen inspireren. Vandaar dat we vanaf het allereerste begin onze kennis delen via mushroom-cultivation.com. We bloggen en geven online cursussen. Zo willen we mensen van over de hele wereld inspireren zelf aan de slag te gaan met het recyclen van koffiedik. Inmiddels hebben we al meer dan veertig lokale ondernemers opgeleid. Uit Nederland, maar ook uit België, Frankrijk, Duitsland, Denemarken, Oostenrijk, Canada, Chili en Canada.
Voor mensen die thuis oesterzwammen willen kweken op hun eigen koffiedik, hebben we een speciale growkit. Daar kun je behalve filterkoffie ook koffiepads voor gebruiken, inclusief omhulsel. Zo word je je eigen aanrechtagrariër.”
www.rotterzwam.nl 

Robert-Willem Dol is bedenker en medeoprichter van Unwaste, een bedrijf dat vaste en vloeibare zeep maakt van koffiedik en afgedankte sinaasappelschillen.
“Het idee ontstond vier jaar geleden in mijn keuken. Toen ik voor de zoveelste keer koffiedik bij het restafval gooide — in Amsterdam wordt gft-afval niet apart opgehaald — dacht ik: dit moet beter kunnen. Ik ontdekte dat koffie na olie de meest verhandelde grondstof ter wereld is. Dan ga  ik met de reststromen een product maken dat je dagelijks gebruikt en dat een grote omloopsnelheid heeft, besloot ik. Zo kwam ik op het idee van zeep — mijn oma gebruikte vroeger al koffie om haar handen schoon te maken als ze in de tuin had gewerkt.
Met behulp van mijn netwerk, wat boeken en internet heb ik op mijn eigen fornuis talloze prototypes in elkaar geknutseld. Nu produceren we met onze partners jaarlijks tienduizenden vaste handzeepjes. Inmiddels hebben we ook vloeibare zeep in ons assortiment. En we zijn bezig met de ontwikkeling van dispenserzepen voor bijvoorbeeld bedrijven, horeca en hotels.
Om met koffiedik zeep te maken, heb je allerlei hulpingrediënten nodig. Toen ik me in dat productieproces ging verdiepen, schrok ik enorm: die komen van over de hele wereld. We  proberen ze nu zoveel mogelijk te vervangen door ingrediënten uit Nederlandse afvalstromen, of anders door Europese grondstoffen. Sowieso zijn onze vaste zepen vrij van palmolie en microplastics. En we produceren ze met partners in eigen land.
Met onze zeep willen een groter verhaal vertellen. Over dat economie en natuur weer met elkaar verbonden moeten worden. En over dat het niet alleen onverantwoord, maar vooral ook onlogisch is om zoveel prachtige grondstoffen te verspillen. Want hoezo is koffiedik ‘afval’? Dat hebben we zelf verzonnen. Als we met ons product daar meer mensen bewust van kunnen maken, is onze missie geslaagd.
unwaste.nl. 

[Kader]
Adressen
De notitieboeken en koffiebekers van Coffee Based, de zeep van Unwaste en de growkit van Rotterzwam zijn te koop op loopedgoods.com, een webshop met producten die bijdragen aan een circulaire samenleving. De oesterzwambitterballen zijn te bestellen bij www.rotterzwam.nl en in Gouda, Rotterdam, Den Haag en Dordrecht bij lokale leverancierssite rechtstreex.nl. 

[Kader]
4 koppen per dag

• 82 procent van de Nederlanders drinkt wekelijks koffie, 67 procent dagelijks. 
• Gemiddeld nuttigen we 4,2 koppen per dag. 
• Ter vergelijk: 40 procent van de Nederlanders drinkt dagelijks thee, gemiddeld 3,2 koppen. 
• Mannen drinken iets meer koffie dan vrouwen, 4,4 tegen 3,9 koppen per dag.
• Hoe ouder, hoe meer koffie. Van mensen tussen de 16 en 34 jaar drinkt 63 procent wekelijks koffie, van de 55-plussers is dat 95 procent. 

Bron: Koffie & Thee Nederland (2018).

[Kader]
Top 10 van grootste koffiedrinkers ter wereld (kilo per persoon per jaar)

1. Finland – 12 kg
2. Noorwegen – 9.9 kg
3. IJsland – 9 kg
4. Denemarken – 8.7 kg
5. Nederland – 8.4 kg
6. Zweden – 8.2 kg
7. Zwitserland – 7.9 kg
8. België – 6.8 kg
9. Luxembourg – 6.5 kg
10. Canada – 6.2 kg

Bron: International Coffee Organisation (2016)

[Kader]
Dit kun je zelf met koffiedik doen

• Strooi het in je tuin. Koffiedik is een natuurlijke meststof en houdt slakken en katten op afstand.
• Koffiedik neutraliseert onaangename luchtjes. Handen die naar knoflook (blijven) ruiken? Wrijf ze in met koffiedik. Zet wekelijks een schoteltje vers koffiedik in je koelkast om de geur daarin fris te houden. 
• Meng koffiedik met wat olijfolie en gebruik hem als huidscrub. 
• Gebruik de drab als schuurmiddel om bijvoorbeeld je gootsteen of je pannen mee schoon te maken. 

Gepubliceerd in Trouw, zaterdag 25 juli 2020.