Van al je organen is je huid het grootste. En misschien wel het meest veelzijdige. Want behalve dat hij je lichaam letterlijk bij elkaar houdt, heeft de huid nog veel meer nuttige functies. Voelen, je temperatuur reguleren en schadelijke indringers buiten de deur houden, bijvoorbeeld. Alle reden dus, om hem te koesteren. 

Een paar feiten. Je huid maakt 15 procent uit van je totale gewicht. Bij vrouwen is dat zo’n negen tot twaalf kilo. Al je huid tezamen beslaat een oppervlakte van twee vierkante meter. En er loopt wel 17 kilometer (!) bloedvaten doorheen. Duizelingwekkende cijfers, die onderstrepen hoe bijzonder de huid eigenlijk is. Die bestaat uit drie afzonderlijke lagen, elk met hun eigen taken en razend knappe werkingsmechanismen: de opperhuid (epidermis), de lederhuid (dermis) en de onderhuid (subdermis). 

• De waterproof bovenste laag — zo dun als een velletje papier — vormt de belangrijkste barrière voor kwalijke indringers van buitenaf. Denk aan ziekmakende bacteriën, virussen en andere minuscule beestjes, maar ook aan UV-straling en schadelijke stoffen.
• De middelste lederhuid is dikker dan de opperhuid en bestaat uit stevig bindweefsel. De kilometers bloedvaten en miljoenen zweetklieren erin zorgen er onder andere voor dat je temperatuur constant blijft. Collageen- en elastinevezels houden de huid tegelijk stevig en soepel. Speciale immuuncellen in deze huidlaag herkennen slechteriken van buitenaf en activeren het lichaam om zo nodig in actie te komen, bijvoorbeeld met een afweerreactie of een allergische reactie. En dan zijn er nog de miljoenen zenuwuiteinden. Tezamen vormen die een soort megasensor, verantwoordelijk voor het contact tussen buitenwereld en je brein. Ze nemen tast en aanraking waar, en ook temperatuur, pijn en jeuk. 
• Het vetweefsel in de onderhuid tenslotte houdt warmte vast, slaat energie op en beschermt je lichaam tegen impact van buitenaf, bijvoorbeeld bij stoten of vallen. 

Tip: op huidarts.com kun je (de opbouw van) de huid in een 360-graden-model van alle kanten bekijken.

1000 soorten bacteriën
Op je huid leven wel duizend verschillende soorten bacteriën, miljarden in totaal. Plus nog een heel stel andere micro-organismen, zoals virussen en microben. Dat klinkt griezelig en onfris, maar de meeste van deze minibeestjes doen uitstekend werk. De overwegend goede bacteriën vormen een eigen ecosysteem, het huidmicrobioom, dat met de rest van het lichaam samenwerkt om bijvoorbeeld infecties te bestrijden en wonden te genezen. Hoe dat precies werkt, en of artsen dit mechanisme kunnen gebruiken om bijvoorbeeld patiënten met eczeem of psoriasis te genezen, wordt momenteel veel onderzoek naar gedaan.
In principe houdt het microbioom zichzelf gezond. Maar door factoren van buitenaf kan het precaire evenwicht erin, net als bij het microbioom in je darmen, verstoord raken. Bijvoorbeeld door een ongezonde leefstijl, veelvuldig lang en heet douchen en badderen, het gebruik van (te veel) cosmetica of bepaalde medicijnen. Het “pantser” raakt dan beschadigd en werkt minder goed, met mogelijk klachten als eczeem tot gevolg. Veel mensen hebben dat aan den lijve ondervonden toen ze hun handen tijdens de corona-epidemie letterlijk stuk wasten.
Moet je dan per direct al je shampoo en make-up in de prullenbak gooien? Dat gelukkig ook weer niet. Want bij kleine verstoringen herstelt het huidmicrobioom zich meestal snel. Wel doe je er wijs aan om zo kort mogelijk te douchen, liefst met lauw water. En bij voorkeur niet vaker dan om de dag. Wat betreft cosmeticaproducten: het is vooral een kwestie van uitproberen waar je huid zich goed bij voelt. 

Schoon
Wat gebeurt er als je maandenlang niet doucht? De Amerikaanse arts en journalist James Hamlin nam de proef op de som en schreef er het boek Schoon over. Daarin spreekt hij onder andere met dermatologen, microbiologen, immunologen en schoonheidsspecialisten om te ontdekken wat ‘schoon zijn’ eigenlijk betekent. En of het voor je gezondheid goed of slecht is om je (veelvuldig) te wassen. Een tipje van de sluier: de eerste weken rook Hamlin niet zo fris, maar na een tijdje verdween de zweetlucht. Vermoedelijk omdat het microbioom op zijn huid een nieuw evenwicht vond. Inmiddels wast hij zijn lijf en haren zelfs helemaal niet meer, tenzij hij bijvoorbeeld onder de modder zit. En dan alleen met water. Daar voelt hij zich prima bij. De enige uitzondering die hij maakt is voor het handen wassen. Dat doet hij als arts nog altijd veelvuldig, mét zeep, want dat is essentieel om verspreiding van ziektes te voorkomen.
James Hamlin, Schoon – Wat de wetenschap ons leert over huid en hygiëne (De Bezige Bij, 2020), € 24,99 / e-book € 11,99.

Geen slang, toch een nieuwe huid
Heb je wel eens met verbazing gekeken naar hoe een slang vervelt? Bij ons mensen gebeurt min of meer hetzelfde. Alleen verliezen wij onze oude huid niet in één keer, maar steeds een beetje. In een kleine maand vernieuwt je huid zich zo helemaal. Dat proces gaat je hele leven door. Daar is een goede reden voor. De opperhuid wordt dag in, dag uit, uitgerekt en beschadigd. Om te voorkomen dat het pantser daardoor verzwakt, voert het lichaam steeds nieuwe, levende bouwstenen aan: keratinocyten. Die vormen zich onderin de opperhuid en werken zich in ongeveer vier weken naar de oppervlakte. Eenmaal daar aangekomen, duwen ze de oude huidcellen weg, zodat die van je lichaam afvallen. Per minuut verlies je zo naar schatting tussen de 30.000 en 40.000 huidcellen! Die verzamelen zich als stof in je huis.
Vanaf je dertigste gaat dit vernieuwingsproces steeds langzamer. Daarmee start de veroudering. Je huid wordt slapper, je krijgt rimpels en plooien en er kunnen onregelmatigheden en kleurveranderingen ontstaan. Verouderde huid is dunner, omdat het aantal cellagen in de opperhuid afneemt. Door minder talgklieren en elastinevezels wordt je huid bovendien droger en minder elastisch, en daarmee kwetsbaarder. Blootstelling aan zonlicht versnelt dit proces enorm. Het allerbeste wat je tegen rimpels kunt doen, is je dus goed beschermen tegen de zon.
Roken is trouwens ook funest voor je huid. Bepaalde stoffen in tabaksrook stimuleren de afbraak van bindweefsel, waardoor de huid zijn soepelheid verliest. Mensen die vijftien à twintig sigaretten per dag roken, hebben gemiddeld net zoveel rimpels als niet-rokers van twintig jaar ouder. Ook mee-rokers lijden hieronder. Het nieuwste inzicht is dat luchtvervuiling hoogstwaarschijnlijk eveneens rimpels verergert.

Persoonlijke thermostaat
Of het nu heel koud is of heel warm, je lichaamstemperatuur is (in gezonde toestand) altijd min of meer gelijk. Best bijzonder toch? Daar zorgt de thermostaat in je huid voor. Loopt de temperatuur te ver op, dan komen je twee tot vier miljoen zweetklieren in actie. Die scheiden vocht uit om zich zo van warmte te ontdoen. Verder kunnen de bloedvaatjes in de huid uitzetten of inkrimpen, zodat het bloed sneller of juist langzamer gaat stromen. Met als doel: warmte afvoeren of juist vasthouden. Een vitaal proces, want wordt je lichaam te warm (oververhit) of te koud (onderkoeld), dan slaat de boel op tilt. Uiteindelijk mogelijk zelfs met de dood tot gevolg. 

Vitamine D
Vitamine D is onmisbaar voor onder andere sterke botten en tanden. Maar zonder huid geen vitamine D. Onder invloed van de ultraviolette straling in daglicht maken bepaalde huidcellen namelijk vitamine D3 aan. Vervolgens wordt die via de lever en de nieren omgezet in het hormoon calcitriol. Dat is de actieve vorm van vitamine D, die zorgt voor sterke botten.
Vitamine D is trouwens voor meer belangrijk. Zo stimuleert die de aanmaak van bepaalde afweercellen, waardoor je mogelijk minder vatbaar wordt voor infecties. En een tekort aan vitamine D speelt waarschijnlijk een rol bij het ontstaan van diabetes type I (‘jeugddiabetes’) en van de spierziekte multiple sclerose. 

Veelvoorkomende huidziektes

• Acne
• Allergie
• Eczeem
• Haaruitval (ja, ook die valt onder de huidziektes)
• Huidkanker
• Infecties, zoals gordelroos
• Psoriasis 
• Wratten

Meer weten over huidziektes? Kijk op huidarts.com of thuisarts.nl. 

Zonneschade
Het aantal gevallen van huidkanker neemt al jaren toe. Sterker nog, met zo’n 77.000 nieuwe gevallen per jaar is het de meest voorkomende kankersoort in Nederland. Jaarlijks overlijden er aan de gevaarlijkste soort, melanoom, ruim 900 patiënten. De belangrijkste oorzaak: zonneschade.
Door je huid goed te beschermen, kun je huidkanker in veel gevallen voorkomen. In het algemeen geldt: smeer blootgestelde lichaamsdelen dagelijks — het hele jaar door! — in met minstens factor 15. Gebruik minimaal factor 30 als je uitgebreid gaat zonnen of op buitenlandse (zon)- en wintersportvakanties gaat. Kinderen moet je sowieso met minimaal factor 30 insmeren. Goedkope producten kunnen even effectief zijn als dure. Let op: in zelfbruiners zit meestal géén beschermingsfactor.
Om de beschermingsfactor te krijgen die op de verpakking staat, dien je een dikke laag – een handje vol per lichaamsdeel – op je huid te smeren. Herhaal dat overdag bij het ontbijt, de koffie, de lunch en rond theetijd. Tussen 12.00 en 15.00 ’s, als de zonkracht het sterkst is, kun je het beste helemaal uit de zon blijven.

Wist je dat….

• je huid op je oogleden het dunst is? 0,2 millimeter om precies te zijn. Onder je voeten is je huid het dikst (1,4 millimeter). 
• littekenweefsel geen zweet- en talgklieren heeft? En trouwens ook geen haren.
• huidziektes zelden besmettelijk zijn? 
• sommige zenuwen in je huid niet met je hersenen verbonden zijn, maar met spieren? Zo kun je nog sneller reageren op bijvoorbeeld hitte of pijn. 
• er maar een paar kleine plekjes zijn waar je niet zweet? Namelijk op je nagelbedden en de  trommelvliezen in je oren. Mannen hebben ook geen zweetklieren in het topje van hun penis.

Met medewerking van dermatoloog Robert Vodegel van het Medisch Centrum Leeuwarden (MCL).  

Gepubliceerd in Radar+, augustus 2021. Foto: Moose Photos via Pexels.com.