Je voelt er niets van, maar als je niet oppast doet hij veel kwaad: een verhoogde bloeddruk. Gelukkig kun je er zelf vaak veel aan doen. 

4,5 literpakken bij vrouwen. Zes literpakken bij mannen. Zoveel bloed stroomt er constant door onze lichamen. Dat gaat natuurlijk niet vanzelf. Door samen te trekken en te ontspannen, pompt je hart het bloed steeds rond. Door de kracht die daarbij vrijkomt, ontstaat er druk op de wanden van de bloedvaten. De bloeddruk dus. Om allerlei redenen kan die hoger zijn dan nodig. Met mogelijk schade aan de vaten als gevolg. Als je jaren met een verhoogde bloeddruk rondloopt, heb je meer kans op hart- en vaatziektes. Een hartinfarct, beroerte of hartfalen bijvoorbeeld. Ook kunnen je nieren erdoor beschadigd raken.
Internist en vasculair geneeskundige prof. dr. Bram Kroon van het Maastricht Hart+Vaat Centrum, onderdeel van de Maastricht Universitair Medisch Centrum (MUMC), doet al jaren onderzoek naar de gevolgen van een te hoge bloeddruk. “Het verraderlijke is dat patiënten er lang niets van merken”, vertelt hij. “Pas als de ontstane schade zo groot is dat er klachten ontstaan, komen ze erachter. Vandaar dat we hypertensie, zoals een te hoge bloeddruk officieel heet, ook wel een sluipmoordenaar noemen.” 

Komt het veel voor?
“Heel veel. Eén op de drie volwassenen Nederlanders tussen de 30 en 70 jaar heeft een te hoge bloeddruk. Dat zijn ongeveer 3 miljoen mensen. Het grote probleem is dat 40 procent van hen hier geen idee van heeft.”

Is het een ouderdomsprobleem?
“Met het ouder worden, neemt de kans op een verhoogde bloeddruk zeker toe. Van de 60-plussers heeft zelfs de helft een te hoge bloeddruk. Dat komt omdat je bloedvaten met de jaren stijver worden. Het hart moet dan meer druk opbouwen om er dezelfde hoeveelheid bloed rond te pompen.”

Wanneer is je bloeddruk te hoog?
“Officieel bij een gemiddelde druk van 140/90. Dan moet je, afhankelijk van de leeftijd en de omstandigheden, meestal echt actie ondernemen. Met een andere leefstijl en zo nodig medicijnen. In het grijze gebied tussen 120/80 en 140/90 spreken we van een licht verhoogde bloeddruk. In principe behandelen we dan niet, maar het is wel een reden om alert te zijn en je leefstijl zo mogelijk wat aan te passen. Op de lange termijn kan ook een lichte verhoging namelijk ook al schade aan hart- en bloedvaten geven. Elke punt lager is daarom winst. “ 

Vanaf welke leeftijd doe je er goed aan je bloeddruk te meten?
“In ieder geval jaarlijks vanaf je 40ste. Dat kan bij de huisarts, maar ook gewoon thuis, met een eigen bloeddrukmeter. Doe dat voor het gemak op een vaste dag in het jaar, bijvoorbeeld op 1 januari of je verjaardag, dat vergeet je het minder snel. Op hartstichting.nl vind je praktische tips over hoe je het meten het beste kunt aanpakken en wanneer je de dokter moet inschakelen.” 

Maakt het nog uit hoe je meet?
“Jazeker. Ik heb een heel nauwkeurige bloeddrukmeter in mijn spreekkamer, maar die gebruik ik bijna nooit. Bij de dokter zijn mensen namelijk vaak wat gespannen, waardoor de bloeddruk hoger uitvalt dan gemiddeld. Het spreekkamereffect, noemen we dat. Los daarvan zegt één meting eigenlijk niets. Als je echt een goed beeld wilt krijgen, moet je de bloeddruk herhaaldelijk, onder dezelfde omstandigheden en het liefst met hetzelfde apparaat meten. Gelukkig kan dat tegenwoordig heel goed met een bloeddrukmeter voor thuis. Sommigen van die apparaten kunnen de resultaten zelfs via internet automatisch naar het ziekenhuis sturen. Daarmee krijgen we als artsen een veel betrouwbaarder inzicht.” 

Wat zijn de belangrijkste oorzaken van een verhoogde bloeddruk?
“Overgewicht en een te grote zoutinname. Wat overgewicht betreft is vooral veel buikvet riskant. We hebben het dan vaak over mensen met een appelvorm. Buikvet zet allerlei razend ingewikkelde processen in gang, die onder andere je bloeddruk verhogen. Een peervorm — vet op de heupen maar een platte buik —  is niet risicoverhogend.
Te veel zout zorgt ervoor dat je extra vocht vasthoudt. Je bloed bestaat voor een groot deel uit water, dus meer water in je lijf betekent ook: meer druk op de vaten. Gemiddeld eten we 9 à 10 gram zout per dag, terwijl ons lichaam dagelijks maar 1 gram nodig heeft. Het advies is om sowieso niet meer dan 6 gram per dag te gebruiken. Dat blijkt voor veel mensen trouwens knap lastig. Slechts 20 procent van al het zout dat we binnenkrijgen, voegen ze zelf aan ons eten toe. De rest is afkomstig van bewerkte levensmiddelen. Aan bijna alle bewerkte producten uit de supermarkt is zout toegevoegd. Met stip op één: brood en ontbijtgranen, gevolgd door vleesproducten en kaas. Ook soepen, kant-en-klaar-maaltijden, sauzen, hartige snacks en koek en snoep zijn grote boosdoeners. Dat heb je vaak niet door. Het loont daarom echt om op de etiketten te kijken. Meer tips vind je op hartstichting.nl/minderzouteten.”

Wat zijn andere risicofactoren?
“Eerder noemde ik al de stijgende leeftijd. Voor vrouwen geldt bovendien dat de kans op een te hoge bloeddruk toeneemt na de overgang. Het vrouwelijke hormoon oestrogeen werkt namelijk vaatverwijdend, en in de menopauze neemt de aanmaak daarvan af. Verder zorgt langdurige stress ervoor dat je lichaam in een constante staat van paraatheid verkeert, met onder andere een verhoogde bloeddruk tot gevolg.
Een minder bekende oorzaak zijn veelgebruikte pijnstillers, zoals ibuprofen en diclofinac, zogenaamde NSAID’s. Als je die langdurig slikt, vernauwen ze je vaten eveneens. Ook andere medicijnen, zoals corticosteroïden zoals prednison, vergroten de kans op een te hoge bloeddruk. Hetzelfde geldt bijvoorbeeld voor de ziekte slaapapneu, waarbij patiënten ‘s nachts steeds even stoppen met ademen. Ze slapen daardoor minder diep, wat weer de bloeddruk beïnvloedt.”

Hoe zit het met alcohol en roken?
“Alcohol stimuleert de nieren om meer zout en vocht vast te houden. Drop en zoethoutthee doen trouwens hetzelfde. Roken leidt tot aderverkalking en dus tot stuggere vaten. Op die manier verhogen ze allemaal via een omweg het risico op een te hoge bloeddruk. Een relatief nieuwe risicofactor is fijnstof. Hoe het precies werkt weten we nog niet, maar er is inmiddels onomstotelijk bewijs dat veel fijnstof de kans op een te hoge bloeddruk vergroot.”

Zo te horen is er dus zelden één oorzaak voor een te hoge bloeddruk.
“Precies. Dat maakt het voor dokters vaak ook zo’n ingewikkelde puzzel. We gaan op zoek naar de belangrijkste problemen en proberen die aan te pakken. Met hopelijk een zo groot mogelijke daling van de bloeddruk tot gevolg.” 

Wat kun je allemaal doen?
“Stap één is: anders gaan leven. Het gaat dan vooral om afvallen, gezonder eten — meer groente en fruit, minder zout en koolhydraten — en minder drinken. Ook bewegen is belangrijk. Door je in te spannen, gaat je hart harder pompen. De wisselende druk die zo ontstaat, helpt je vaten soepel te houden, ook als je ouder bent. Een gezondere leefstijl heeft overigens op elke leeftijd effect. Dus óók bij 60- of 70-plussers.” 

Wanneer zijn medicijnen nodig?
“Met een gezondere leefstijl kun je zeker winst behalen, maar vaak niet genoeg. Dan zijn ter aanvulling medicijnen nodig. Als de bloeddruk heel hoog is, beginnen we daar meteen mee. Bloeddrukverlagers zijn er in allerlei soorten en maten. Ze werken op verschillende manieren. Bekende voorbeelden zijn plaspillen, die vocht afdrijven, en ACE-remmers, die de vaten verwijden. Omdat het mechanisme dat de bloeddruk regelt zo ingewikkeld is, hebben we bijna altijd een combinatie van pillen nodig om een verhoogde druk onder controle te krijgen. Iedere mens is bovendien anders. Het is dus echt een kwestie van maatwerk.” 

Heeft het zin om visolie te slikken?
“Die is weliswaar goed voor hart en vaten, maar verlaagt de bloeddruk niet.” 

[Kader]
De bloeddrukthermostaat
Bij 5 tot 10 procent van de mensen met een te hoge bloeddruk lukt het niet goed om die met een andere leefstijl en medicijnen omlaag te krijgen. Wetenschappers zijn hard op zoek naar alternatieve oplossingen voor deze groep. Zo doen ze al jaren onderzoek naar een methode waarbij ze de zenuwbanen van en naar de nieren onderbreken. Die spelen namelijk een belangrijke rol bij het ontstaan van hoge bloeddruk. Maar het effect van deze renale denervatie, zoals de behandeling officieel heet, lijkt niet zo groot als ze hoopten. Vandaar dat ze hun pijlen nu richten op een andere aanpak met een speciaal implantaat, de zogenaamde barostent. Die wordt in onderzoeksverband in verschillende Nederlandse ziekenhuizen gebruikt.
Dit kleine, metalen implantaat wordt in de halsslagader van de patiënt geplaatst. Daar zitten namelijk bepaalde zenuwen, die als het ware de thermostaat van de bloeddruk vormen. Als er veel druk op die zenuwen komt, gaat er een signaaltje naar de hersenen dat de bloeddruk omlaag moet. Tenminste, als het systeem goed werkt. Bij sommige mensen is dat dus kennelijk niet het geval. Met behulp van zo’n implantaat helpen artsen hun lichaam een beetje. Overigens moeten patiënten in de meeste gevallen ook na de ingreep wel medicijnen blijven slikken.

[Kader]
Wat zegt de arts nu eigenlijk? 

• Hypertensie = hoge bloeddruk
• Hypotensie = lage bloeddruk
• Systole = bovendruk
• Diastole = onderdruk

[Kader]
Vragen over je bloeddruk?
Maak een afspraak met de huisarts. Je kunt ook met een voorlichter van de Hartstichting bellen: 0900 3000 300 (maandag t/m vrijdag van 9.00 – 13.00 uur). 

Gepubliceerd in +Gezond, najaar 2021. Foto: Mikhail Nilov via Pexels.