Door de coronacrisis zijn (huis)artsen en patiënten ineens meer aangewezen op digitale communicatie. Huisarts Bart Timmers heeft al jaren ervaring met bijvoorbeeld beeldbellen.  “Online contact is anders, maar niet minder goed.”

Hij weet nog als de dag van gisteren dat hij zijn eerste beeldbelgesprek met een patiënt had. Elf jaar geleden was dat. Als onderdeel van een proefproject plaatste thuiszorgorganisatie Sensire camera’s bij cliënten thuis, met als doel op afstand contact met cliënten te kunnen onderhouden. Aan huisarts Bart Timmers uit ’s Heerenberg vroegen ze of hij mee wilde doen aan de pilot. Maar wat graag, was zijn reactie. “Ik ben altijd enorm geïnteresseerd geweest in technologische vernieuwingen. Het was fantastisch om een patiënt op mijn beeldscherm te zien verschijnen.”
Méér dan een telefoontje
Vanaf die eerste keer was Timmers enthousiast. “Ik heb toen ervaren hoeveel méér beeldbellen biedt dan alleen telefonisch overleg. Je kunt echt contact maken, kijken hoe iemand reageert, emoties zien. Inmiddels heb ik er flink wat ervaring mee en weet ik: een beeldconsult is bijna net zo goed als een persoonlijk gesprek.”
Toch kwam het systeem niet echt van de grond. Het werkte wel, maar was ook omslachtig. “Smartphones en tablets waren er nog nauwelijks”, vertelt Timmers. “En ook wifi was beperkt. Ik moest via een centralist inbellen. Vervolgens bracht zij het contact met de computer van de patiënt tot stand. Op een ADSL-lijn. Het was te veel gedoe om het systeem gemakkelijk in ons  dagelijkse werk te kunnen inpassen.”
Onderzoek via de camera
Een jaar of zes geleden deed Timmers opnieuw mee aan een proefproject. Deze keer had de thuiszorgorganisatie tablets aan cliënten verstrekt. Daarop konden ze een speciale app installeren om met hun huisarts te beeldbellen. Een 78-jarige patiënte lukte dat niet. “Kom dan maar naar het gewone spreekuur”, zei Timmers tegen haar. “Haalde ze in mijn spreekkamer ineens haar laptop uit haar tas. Ik heb haar toen laten zien hoe het systeem werkte. Ze vond het geweldig. Het gaf haar het gevoel dat ze er nog bij hoorde.”
Volgens Timmers kan hij tijdens een beeldconsult méér doen dan veel patiënten in eerste instantie denken. Behalve vragen beantwoorden bijvoorbeeld ook sommige lichamelijke onderzoeken uitvoeren. Denk aan het beoordelen van huidklachten. Via de camera kijkt hij zelfs in patiënten hun keel. “Natuurlijk blijven er altijd klachten die ik alleen in de spreekkamer kan beoordelen. Maar ik denk dat huisartsen zeker een derde van hun consulten via beeldbellen zouden kunnen afhandelen. Er zijn bijvoorbeeld veel klachten of behandelingen waar ik een patiënt na een tijdje wil terugzien om te controleren hoe het gaat. Die check-up-gesprekken kunnen vaak prima digitaal.”
Online inloopspreekuur
Timmers probeert online contact al jaren bij zijn patiënten te promoten. Een dame van 80 vond het maar een raar idee, via een tablet met de huisarts praten. Ze belde hem eerst op haar vaste telefoon om vervolgens samen met hem de videoverbinding aan te te zetten. “Terwijl zij vrolijk verder praatte, legde ik stiekem de telefoon neer”, lacht hij. “‘U kunt nu ook wel ophangen, hoor’, zei ik via de camera tegen haar. Toen keek ze wel even verbaasd op. ‘Het is net alsof u echt bent, dokter’, reageerde ze. Een mooi voorbeeld van hoe patiënten, als ze eenmaal de mentale drempel over zijn, vaak ineens enthousiast worden.”
Dankzij de coronacrisis is zorg op afstand in een stroomversnelling geraakt. Hoe verdrietig de aanleiding ook, is Timmers blij met deze ontwikkeling. “De zorg is van oudsher een behoudende beroepsgroep. Op zich is daar niets mis mee; dokters moeten gedegen werk leveren. Logisch dus, dat ze eerst de kat uit de boom kijken en zeker niet experimenteren met de gezondheid van hun patiënten. Alleen moet die voorzichtigheid waardevolle ontwikkelingen niet in de weg gaan staan.”
Weerstand
‘We kunnen toch met patiënten bellen’, zeiden veel van zijn collega’s jarenlang tegen Timmers. Want ja, ze waren nu eenmaal gewend zo te werken. Daar was en is hij het pertinent mee oneens. “Bij een gewoon telefoontje is het contact veel minder persoonlijk. En kun je zeker geen onderzoek doen. Bovendien maken dit soort nieuwe communicatievormen het voor veel patiënten makkelijker om contact met ons op te nemen. Ze kunnen dat vanuit huis doen, of op hun werk. Aan de andere kant helpt het ons dokters om nog beter in verbinding met onze patiënten te blijven.”
Als voorbeeld van zo’n gemaksdienst noemt hij het online inloopspreekkamer, dat hij sinds een paar maanden aanbiedt. Hij was daar al langer mee aan het testen. Maar toen de coronacrisis kwam, hebben de makers van ArtsOnline het systeem versneld uitgerold. Op een beveiligde website maak je als patiënt eenmalig een account aan. Vanaf dat moment kun je je zonder afspraak aanmelden voor het online spreekuur.
Virtuele wachtkamer
“Tijdens de coronacrisis zette ik mijn virtuele wachtkamer drie keer per dag een uur open”, licht Timmers toe. “Daarin kunnen maximaal zes patiënten tegelijk ‘plaatsnemen’. Ze krijgen een SMS-bericht als de laatste persoon vóór hen aan de beurt is. En ook als ze dat zelf zijn. Via een chatfunctie kunnen ze me dan schriftelijke vragen stellen. Als ze dat willen, zet ik de camera aan, zodat we elkaar ook — met beeld — kunnen spreken. Dat gebeurt bijna altijd. Zo heb ik gisteren nog via de videoverbinding de rode plekjes onder iemands voeten van afstand kunnen checken. En van een andere patiënt de ademfrequentie geteld, om te beoordelen of hij benauwd was. Ik schrijf ook medicijnen uit naar aanleiding van een beeldconsult.”
Digitale kloof
De coronacrisis heeft de digitale communicatie dus een enorme boost gegeven.”De zorg is er blijvend door veranderd”, gelooft Timmers. “Wat mij betreft ten positieve. Het is echt een verrijking, voor patiënten én artsen.” Zelf heeft hij het online inloopspreekuur inmiddels in ieder geval een vaste plek in zijn praktijk gegeven. Toch is er één ding waar hij zich zorgen over maakt. “De patiënten met wie ik beeldbel, zijn van alle leeftijden. Maar ik merk wel dat ouderen er vaak huiveriger tegenover staan. Er zijn ook nog steeds mensen zonder computer of e-mailadres. Die kunnen bijvoorbeeld niet van het online spreekuur gebruikmaken. We moeten er dus voor waken dat er een digitale kloof in de zorg ontstaat. Zelf heb ik daarom contact gezocht met de bibliotheek en welzijnsorganisaties in de buurt. Die organiseren allerlei activiteiten om ouderen digivaardiger te maken. Ik vertel daar regelmatig hoe handig internet kan zijn, óók voor het regelen van je zorg. Juist voor ouderen, die gemiddeld meer zorg nodig hebben, is daarin nog een wereld te winnen.” 

[Kader]
E-CONSULT
De ontwikkelingen met het beeldbellen gingen tot de coronacrisis niet zo snel als Timmers had gehoopt. Maar ondertussen zat hij niet stil. Meer dan twintig jaar geleden was zijn praktijk één van de eersten met een eigen website. Sindsdien doet hij ook consulten via de e-mail. Patiënten sturen hem vragen, die hij schriftelijk beantwoordt. Vóór de coronacrisis waren dat er zo’n vijf per dag. Inmiddels ligt dat aantal flink hoger, tussen de tien en de twintig. “In de beginjaren mailden patiënten gewoon naar het algemene e-mailadres van de praktijk”, vertelt hij. “Nu is zoiets ondenkbaar. Een open e-mailserver heeft namelijk niet genoeg beveiligingen ingebouwd om de privacy te kunnen garanderen. Vandaar dat e-consulten alweer jaren via een speciaal beveiligd patiëntenportaal lopen.” 

[Kader]
DIT KAN ÓÓK AL DIGITAAL

• Je medische gegevens verzamelen en beheren
  Een persoonlijke gezondheidsomgeving is een app of een website, waarin je informatie van al je zorgverleners kunt verzamelen. Dus zowel van je huisarts als van je specialist, apotheker of diëtist. Je kunt deze data niet alleen bekijken, maar er ook zelf informatie aan toevoegen. Bijvoorbeeld eigen meetgegevens, zoals je bloeddruk, gewicht of hartslag. Of correspondentie met je arts in de vorm van e-mails of brieven. Zo heb je al je medische informatie altijd bij elkaar en bij de hand. Desgewenst kun je die met door jou gekozen zorgverleners delen. Op digitalezorggids.nl vind je een keuzehulp om de PGO te vinden, die het beste bij jou past. 
• Webcamconsult van een dermatoloog
  huidconsult.nl is een website met betrouwbare informatie over huidproblemen en een digitale diagnosetool. Aan de hand van een paar slimme keuzelijstjes kun je zelf tot een diagnose van klachten komen. Je krijgt daar dan achtergrondinformatie en adviezen over. Als je wilt, kun je via de website ook een persoonlijk online consult bij dermatoloog Dick van Gerwen aanvragen. Hij is de bedenker van de site en deed afgelopen decennium al meer dan 10.000 online consulten. In driekwart van de gevallen kon hij op afstand een diagnose stellen.”
• Fysiotherapie op afstand
  Fysiotherapeuten van het digitale behandelprogramma HelloFysio behandelen patiënten via een online platform. Zo nodig kijken ze via de webcam mee bij het doen van oefeningen. Uit onderzoek van de Radboud Universiteit blijkt dat ze zo met minder behandelsessies een even goed resultaat behalen als bij fysiotherapie met lichamelijk contact.
• Online therapie bij mentale problemen
  Er zijn allerlei vormen van e-mental-health, van zelftests tot volwaardige gesprekstherapie via chat of webcam. Een succesvol voorbeeld is het zelfhulpprogramma Kleur je leven van Trimbos, bedoeld voor mensen met depressieve klachten. In acht lessen leren deelnemers anders naar hun sombere gedachten te kijken, minder te piekeren en beter te ontspannen. Behalve voor depressie is er online hulp voor veel meer psychische problemen. Denk aan angstklachten, burn-out en alcoholverslaving. Op mentaalvitaal.nl vind je veel informatie en een overzicht van betrouwbare e-mental-healthprogramma’s.

[Kader]
CIJFERS 

• 82 procent van de huisartsen en 33 procent van de specialisten bieden patiënten de mogelijkheid om online een herhaalrecept aan te vragen.
• Bij 68 procent van de huisartsen kunnen patiënten via een beveiligde e-mail, portaal of app een medisch inhoudelijke vraag aan hun arts stellen. Bij 44 procent van de specialisten kan dat ook. 
• Lang niet alle patiënten maken gebruik van deze digitale mogelijkheden. Zo vraagt slechts 19 procent online herhaalrecepten via internet aan en maakt 12 procent een afspraak via internet.
• Van de zorggebruikers bekijkt 5 procent zijn medische gegevens bij de huisarts online. 
• 14 procent maakt gebruik van het digitale dossier van het het ziekenhuis. 
• Van de patiënten die thuis zorg en ondersteuning ontvangen, gebruikt één op de twintig de mogelijkheid om te beeldbellen met een zorgverlener.

Bron: Nictiz e-healthmonitor 2019. 

Gepubliceerd in Plus Magazine, juni 2020. Foto: Theo Kock.