Twee miljoen Nederlanders lijden aan migraine, vrouwen drie keer zo vaak als mannen. Medicijnen tegen een acute aanval helpen bij hen bovendien vaak minder goed. Hoog tijd om uit te zoeken hoe dat zit, vindt hoogleraar neurologie Gisela Terwindt van het LUMC. “Vrouwen met migraine hebben recht op betere antwoorden.”

Hoe kan het dat vrouwen zoveel vaker last hebben van migraine dan mannen?
Neuroloog Gisela Terwindt: “We denken dat vrouwelijke hormonen een belangrijke rol spelen, vooral oestrogenen. Vóór de puberteit hebben jongens meer migraine dan meisjes. Maar als ze eenmaal beginnen te menstrueren, halen meisjes jongens ruimschoots in. Bovendien ervaren vrouwen de aanvallen vaak vooral rond hun ongesteldheid. Tijdens een zwangerschap verminderen de klachten in veel gevallen juist.” 

En in de overgang?
“In de periode vóór de daadwerkelijke menopauze, als de hormoonniveaus erg schommelen, verergeren migraineklachten dikwijls. Als vrouwen eenmaal door die fase heen zijn, verdwijnt de migraine veelal helemaal. Tot voor kort werd hier in wetenschappelijk onderzoek nauwelijks aandacht aan besteed. En ook niet aan het feit dat behandelingen bij vrouwen vaak minder doeltreffend zijn. Bizar, toch? We werken er hard aan om daar verandering in te brengen.”

Lokken hormonen een migraineaanval dan uit?
“Zo simpel is het niet. Vermoedelijk heeft het iets te maken met het effect van vrouwelijke hormonen op de bloedvaten en pijnreceptoren in de hersenen. Mensen met aanleg voor migraine hebben een lagere drempel voor het krijgen van een migraineaanval, bijvoorbeeld door erfelijke aanleg. Migraine komt namelijk vaak veel in een familie voor. Hormoonwisselingen voorafgaand aan de menstruatie verlagen die drempel waarschijnlijk — tijdelijk — nog verder. Bijvoorbeeld slaaptekort kan je dan over de migrainedrempel duwen en zo een aanval uitlokken. Het Leids Universitair Medisch Centrum en het ErasmusMC doen samen onderzoek naar hoe dat precies werkt.”

Help ons even: waarin verschilt migraine ook weer van ‘gewone’ hoofdpijn?
“Migraine is een heftige, bonzende hoofdpijn aan één kant van het hoofd. De pijn komt plotseling op. Vaak blijft het daar niet bij. Patiënten hebben ook last van bijvoorbeeld misselijkheid, al dan niet met braken, overgevoeligheid voor licht en geluid of een combinatie van deze verschijnselen. In het ergste geval kunnen ze alleen nog maar in een donkere kamer liggen. Zo’n aanval kan van een paar uur tot wel drie dagen duren.”

En oogmigraine?
“Dat is een misleidende term. Een op de drie migrainepatiënten heeft auraverschijnselen. Aan het begin van een aanval zien zij bijvoorbeeld schitteringen of flitsen. Sommige mensen noemen dat ten onrechte oogmigraine. Maar de beelden worden echt veroorzaakt door de hersenen, en niet door een probleem in het oog.” 

Veel patiënten melden dat bijvoorbeeld chocolade of kaas hun aanvallen uitlokken.
“Dat klopt waarschijnlijk niet. Voorafgaand aan een aanval kun je je bijvoorbeeld somber of vermoeid voelen. Of extra trek krijgen in bepaalde etenswaren. Vandaar dat patiënten vaak denken dat dat ‘triggers’ voor de hoofdpijn zijn. In werkelijkheid is het vermoedelijk andersom: die gevoelens zijn juist het gevolg van de naderende migraine. Je kunt het vergelijken met vrouwen die vlak voor hun menstruatie zin hebben in lekkere dingen. Niemand denkt dat chocolade ongesteldheid veroorzaakt. Hetzelfde geldt dus voor migraine. Andersom is er vooralsnog ook geen wetenschappelijk bewijs dat een bepaald dieet migraine kan voorkómen. Ik wil graag verder onderzoek doen naar triggers voor  een migraineaanval.”

Wat kun je tegen migraine doen?
“Afgelopen decennia hebben onderzoekers verschillende middelen gevonden om een migraineaanval gericht mee te bestrijden. Zo kwamen er in de jaren ’90 triptanen op de markt: medicijnen die een opkomende aanval onderdrukken. Verder ontdekten artsen dat sommige bestaande medicijnen, zoals bepaalde bloeddrukverlagers en anti-epilepsiemiddelen, preventief werken. Als migrainepatiënten ze dagelijks innemen, verminderen ze vaak de duur en de ernst van aanvallen, of kunnen ze die zelfs helemaal voorkomen.”

Triptanen werken minder goed bij vrouwen, blijkt uit recent LUMC-onderzoek.
“Klopt. Ze werken wel, maar niet lang genoeg. Vooral rond de menstruatie, als aanvallen vaak langer duren. De hoofdpijn komt dan terug. Recurrence, noemen we dat. Daardoor moeten vrouwen sneller méér medicijnen gebruiken. En dat vergroot dan weer de kans op bijwerkingen, zoals maag-darmklachten of een drukkend gevoel op de borst.”

Bijwerkingen zijn natuurlijk ook vervelend. Heeft een lagere dosis zin?
“In ieder geval niet om de migraine te bestrijden. Beter is om een andere variant triptaan te proberen — er zijn er meerdere — of een triptaan te combineren met een langwerkende pijnstiller. Die neem je dan aan einde van de dag, om de kans op terug van de aanval de volgende dag te verkleinen. Heb je last van dit soort terugkerende migraineaanvallen, overleg dan met je huisarts of neuroloog over de mogelijkheden. Overigens moet je wel oppassen met gebruik van migrainemedicijnen. Als je die te vaak neemt, kunnen ze de klachten namelijk juist verergeren. Dat geldt zowel voor pijnstillers, inclusief paracetamol, als voor medicijnen die gericht een aanval onderdrukken.” 

Hoe kan dat?
“De medicatie lokt dan zelf ook weer klachten uit. Medicatie-overgebruikhoofdpijn, heet dat. De regel is daarom dat je bij migraine niet meer dan vijftien dagen per maand pijnstillers mag innemen. Bij triptanen of een combinatie van triptanen en pijnstillers is het maximum zelfs tien dagen per maand. Slik je meer? Laat je dan doorverwijzen naar een gespecialiseerde hoofdpijnpoli. De zorgverleners daar kunnen je helpen om onder begeleiding met de medicijnen te stoppen. Op die manier ‘reset’ je als het ware je brein. Daarna kun je in overleg besluiten wat de beste vervolgbehandeling is.”

Is het zinvol om de anticonceptie-pil (door) te slikken als je last van migraine hebt?
“Dat is een van de meest gestelde vragen op mijn spreekuur. We doen hier momenteel uitgebreid onderzoek naar. Zowel bij jonge vrouwen met een regelmatige cyclus als bij vrouwen in de overgang vergelijken we of het doorslikken van de pil beter werkt dan het gebruik van vitamine E. Dit is belangrijk onderzoek, omdat de pil niet zonder bijwerkingen is. Je moet die dus alleen (door)slikken als het echt zin heeft. We zoeken trouwens nog deelneemsters aan het onderzoek. Aanmelden kan via de website van ons onderzoek: www.whatstudy.nl.”

Zitten er nog nieuwe behandelingen in het vat?
“Gelukkig wel: zogenaamde CGRP-remmers. CGRP is een eiwit dat dat een belangrijke rol speelt tijdens een migraineaanval. De nieuwe middelen zijn gericht tegen dit eiwit of de ‘ontvangers’ waar het zich aan bindt. Een deel van de patiënten heeft daar veel baat bij. Als zij maandelijks een injectie met de medicatie krijgen, hebben ze minder migrainedagen. Bij een kleine groep verdwijnen de aanvallen zelfs helemaal. En niet onbelangrijk: gebruikers ervaren nauwelijks bijwerkingen. Helaas worden de kosten — per patiënt zo’n 6000 euro per jaar — nog niet vergoed. Hopelijk komt hier in 2021 in ieder geval voor mensen met chronische migraine verandering in. Het Zorginstituut Nederland bepaalt voor wie deze middelen vergoed gaan worden.”

[Kader]
Meer weten?

• Op de site hoofdpijn.nl vind je algemene informatie over migraine plus een link naar het overzicht van alle hoofdpijnpoli’s in Nederland.
• De site allesoverhoofdpijn.nl biedt behalve informatie ook ervaringsverhalen en tips. 
• www.whatstudy.nl biedt informatie over het wetenschappelijke onderzoek naar migraine en hormonen
• www.lumc.nl/hoofdpijn en www.hoofdpijnonderzoek.nl beantwoorden ook veelgestelde vragen over migraine.

[Kader]
Migraine en hart- en vaatziekten
Vrouwen met migraine lopen een groter risico op hart- en vaatziekten. Een voorbeeld: vrouwen onder de 50 met migraine met aura’s hebben twee keer zoveel kans op een herseninfarct. Artsen weten nog niet goed hoe dat komt, maar het heeft waarschijnlijk met de kleine bloedvaten in de hersenen te maken. Het is voor deze vrouwen dus extra belangrijk om goed op andere risicofactoren te letten, zoals roken en overgewicht.
Samen met vasculair neuroloog Marieke Wermer van het LUMC en vasculair farmacoloog Antoinette Maassen van den Brink van het Erasmus MC pleit Gisela Terwindt daarom voor een vrouwspecifiek risicoprofiel voor herseninfarcten. “Nu gebruiken artsen voor mannen en vrouwen dezelfde checklists om hun risico te bepalen”, zegt ze. “Door aparte lijsten te maken voor vrouwen en mannen, kunnen artsen beter bepalen welke patiënten in de gaten gehouden moeten worden. Bijvoorbeeld me een jaarlijkse check-up.” Tot het zover is, raadt ze vrouwen met migraine aan het onderwerp zelf bij hun huisarts aan te kaarten. 

[Kader]
Helpen alternatieve middelen?
Op internet lees je regelmatig dat cannabisolie — ook wel CBD-olie genoemd — een wondermiddel tegen migraine is. Daar kan Gisela Terwindt duidelijk over zijn: dat klopt niet. “Sterker nog, cannabisolie kan juist hoofdpijn veroorzaken of verergeren. Ik raad migrainepatiënten dan ook af dit soort middelen te gebruiken. We trouwens gaan nu een onderzoek starten naar het gebruik van CBD-olie onder onze patienten, want ik hoor het ontzettend veel van patienten in ons Hoofdpijn centrum.”

Gepubliceerd in Radar nr. 1 / 2021. Foto: Kindel Media via Pexels.