1 op de 10 vrouwen krijgt na de overgang te maken met een terugkerende blaasontsteking (drie of meer per jaar). Vaak is er geen duidelijke oorzaak te vinden. Maar dat betekent niet, dat je er niets aan kunt doen, aldus uroloog Lara Gerbrandy-Schreuders. 

“Een blaasontsteking lijkt een onschuldige klacht. Maar als je daar vaak last van hebt, kunnen de klachten je leven flink vergallen”, valt uroloog Lara Gerbrandy-Schreuders met de deur in huis. “Bijvoorbeeld omdat je om de haverklap moeten plassen, veel pijn hebt of de deur niet meer uit durft.”
Gerbrandy-Schreuders is gespecialiseerd in urogynaecologie en ziet op haar spreekuur veel oudere patiëntes met terugkerende blaasontstekingen. De boosdoeners: (darm)bacteriën die zich via de plasbuis omhoogwerken naar de blaas en daar een infectie veroorzaken.
Jaarlijks krijgen gemiddeld 8 op de 100 volwassen vrouwen een blaasontsteking. Boven de 65 ligt dat aantal nog hoger: wel 11 tot 18 op de 100, becijferde zorgonderzoeksinstituut NIVEL. Bij een deel van hen komt de ontsteking bovendien meerdere keren per jaar terug.
“Dat is niet alleen knap ongemakkelijk, maar kan ook leiden tot andere blaasklachten”, zegt Gerbrandy-Schreuders. “Denk aan moeilijker plassen, pijn bij het vrijen, een overactieve blaas en zelfs urine-incontinentie. Dat dominoeffect wil ik als uroloog graag voorkomen. Daarom is een doeltreffende behandeling van terugkerende blaasontstekingen van groot belang.”

Krijgen vrouwen die nu dan niet?
“Niet altijd. Voor de meeste (huis)artsen is een blaasontsteking een simpele, medische klacht met een simpele therapeutische oplossing: antibiotica. Maar bij sommige vrouwen met vaak terugkerende blaasontstekingen, is af en toe een antibioticumkuur niet voldoende om het probleem blijvend op te lossen. Zij lopen dan onnodig lang met hun klachten door. Met mogelijk extra problemen tot gevolg,”

Wanneer spreek je over een terugkerende blaasontsteking?
“Als vrouwen drie of meer blaasontstekingen per jaar hebben. Uiteraard zoeken we in zo’n geval eerst uit of daar misschien een aanwijsbare reden voor is. Bijvoorbeeld een droog vaginaslijmvlies, blaasstenen, een verzakking in het bekkengebied of een gespannen bekkenbodem. Zo ja, dan kun je de bron aanpakken. Bij droog slijmvlies schrijft een arts bijvoorbeeld tabletten of crème met oestrogeen voor, die de conditie van van het vaginaslijmvlies verbeteren. Omdat patiëntes die lokaal gebruiken — de tabletten breng je vaginaal in — geven ze weinig bijwerkingen. Bij een gespannen bekkenbodem kan een bekkenbodemfysiotherapeut helpen. Maar in de meeste gevallen vinden we geen duidelijke oorzaak voor het probleem. Dat vinden patiëntes soms heel frustrerend,”

Moeten ze dan maar met de klachten leren leven?
“Zeker niet! In bijna alle gevallen kunnen het aantal infecties op z’n minst flink verminderen. Bijvoorbeeld door patiëntes preventief te behandelen met een lage dosis van een antibioticum. Die slikken ze dan een langere tijd. De medicijnen vormen als het ware een steuntje in de rug van het eigen afweersysteem en helpen zo ontstekingen tegen te gaan. Hoe lang dat nodig is, hangt van de situatie af. Soms blijkt zes weken voldoende, soms een paar maanden, in een zeldzaam geval jaren.”

Is dat niet gevaarlijk? Kun je bijvoorbeeld resistent worden voor antibiotica?
“Die kans is klein. Je raakt eerder resistent als je vaak veel verschillende soorten antibiotica slikt. Omdat de dosering laag is, vallen de bijwerkingen over het algemeen ook mee. En omdat het betreffende antibioticum alleen de bacterie bestrijdt die de blaasontsteking veroorzaakt, verzwakt zo’n preventieve behandeling je algemene afweer niet.” 

De laatste jaren hoor je regelmatig over de behandeling van terugkerende  blaasontsteking in Oost-Europa, met bacteriofagen. Waarom gebeurt dat hier niet?
“Bacteriofagen zijn virusdeeltjes die een specifiek type bacterie aanpakken. Dat klinkt ideaal, omdat je dan geen antibiotica hoeft te geven. Maar tot nu toe is er geen betrouwbaar wetenschappelijk bewijs dat de behandeling echt werkt. Vandaar dat we hem in Nederland niet gebruiken.”

Waarom zijn vrouwen eigenlijk zoveel gevoeliger voor blaasontstekingen dan mannen?
“Dat heeft te maken met onze lichaamsbouw. Vrouwen hebben namelijk een kortere urinebuis dan mannen. Daardoor kunnen bacteriën sneller bij de blaas komen. Bovendien is de afstand tussen anus en de plasbuis bij vrouwen kleiner. Ook dat vergemakkelijkt de weg voor de bacteriën. Tijdens en na de overgang neemt de kans op zo’n infectie alleen maar toe. Dat heeft onder andere te maken met de dalende hormoonspiegels, vooral van het hormoon oestrogeen. Dat helpt het vaginale slijmvlies in conditie te houden. In de menopauze worden de slijmvliezen droger en dunner. Atrofie, heet dat. Goede, beschermende bacteriën kunnen zich daardoor minder goed hechten, slechte bacteriën juist beter.”

Zijn er nog meer redenen waarom het risico na de overgang toeneemt?
“Met het ouder worden krijgen meer vrouwen te maken met verzakkingen in het bekkengebied. Dat kan ertoe leiden dat je je blaas niet goed meer leeg kunt plassen. Hetzelfde gebeurt als de bekkenbodemspieren te gespannen zijn, een probleem dat overigens op alle leeftijden voorkomt. De urine die dan in de blaas achterblijft, is eveneens een voedingsbodem voor slechte bacteriën. Vergelijk het maar met een half opgedroogd meertje met stilstaand water; dat wordt ook snel troebel. Iets anders is dat chronische ziektes of medicijnen die de weerstand verlagen de kans op infecties vergroten. Het risico daarop neemt toe met het ouder worden. Tot slot drinken met name heel oude mensen vaak minder. Daardoor spoelen hun blaas en de urinewegen minder goed door en blijven er makkelijk bacteriën in achter.”

Hebben mannen helemaal geen blaasontstekingen?
“Jawel, maar de aantallen zijn veel lager. Bij mannen is er meestal een aantoonbare oorzaak, bijvoorbeeld blaasstenen of een vergrote prostaat.” 

Kun je een blaasontsteking krijgen door seks?
“Ja. Tijdens het vrijen komen bacteriën makkelijker in de plasbuis. Daarom is het belangrijk om direct na de seks naar de wc te gaan. Grote kans dat je de bacteriën dan weer uitplast. Sommige vrouwen die heel gevoelig zijn voor blaasontstekingen, krijgen desondanks toch vaak een infectie na het vrijen. Soms zelfs iedere keer. Dan helpt het dikwijls om uit voorzorg vlak voor of na de seks een antibioticumpil te nemen en zo de ontsteking te voorkomen.” 

Heeft u nog meer tips om blaasontstekingen te vermijden?
“Voldoende drinken, in ieder geval minimaal anderhalve liter per dag. Maar als je vaak last hebt van een blaasontsteking liever twee tot tweeënhalve liter. En zorg dat je je blaas altijd goed leeg plast.”

Helpen cranberry’s?
“Soms wel. Bepaalde stoffen in cranberry’s verhogen de zuurgraad in de blaas, waardoor slechte bacteriën zich minder goed aan de wand kunnen hechten. Bij de drogist kun je capsules kopen met een hoge concentratie cranberry’s. Door die te slikken, lukt het sommige vrouwen om hun terugkerende blaasontsteking onder de duim te houden. Het voordeel is dat je ze probleemloos langdurig kunt gebruiken.”

Zijn er andere, vrij verkrijgbare middelen?
“Er is een natuurlijk suiker, D-mannose, dat mogelijk helpt. Het is verkrijgbaar in poeder- en capsulevorm. Hoe het precies werkt, weten we niet. Maar sommige patiëntes hebben er veel baat bij.”

Tot slot: klopt het dat ouderen vaak een blaasontsteking hebben, zonder dat ze het merken?
“Dat komt inderdaad regelmatig voor. Artsen ontdekken zo’n infectie dan bij toeval, bijvoorbeeld bij een rijbewijskeuring. Je spreekt in zo’n geval niet van een ontsteking, maar van een kolonisatie van bacteriën. Zolang die geen klachten veroorzaken, hoef je daar verder niets aan te doen.” 

[Kader]
Lara Gerbrandy-Schreuders (1971) studeerde geneeskunde in Groningen en Amsterdam. Sinds 2008 is ze uroloog, gespecialiseerd in urogynaecologie en urologische hersteloperaties. Gerbrandy-Schreuders werkt deels in het Amsterdam UMC en deels bij Bergman Clinics | Vrouwenzorg.  Ze maakt zich hard voor voor verbetering van bekkenbodemzorg bij vrouwen.  

Verschenen in Plus Magazine, september 2021. Foto: Libelle Deunk.