Met zo’n mooie lente is gedwongen thuisblijven extra moeilijk. Maak van de nood een deugd en teken of schilder de planten en bloemen dichtbij huis. Twee generaties natuurillustratoren geven tips. 

Botanisch schilder en microbioloog Janneke Brinkman-Salentijn (72) is bekend van haar bloemenillustraties. Haar aquarellen sieren tal van producten, van agenda’s en kaarten tot serviezen en dekbedden.
“Omdat ik mijn onderwerpen altijd lijfelijk voor me op tafel wil hebben, werk ik met de seizoenen mee. Zo heb ik twee weken geleden een paarse keizerskroon geschilderd en ben ik nu met groot hoefblad bezig. Ik maak eerst een schets met potlood, hardheid H of HB. Als ik tevreden ben, zet ik de tekening over speciaal aquarelpapier. Voor het schilderen gebruik ik kwalitatief hoogwaardige aquarelpenselen met een scherpe punt. Bezuinig daar niet op! Begin bijvoorbeeld met dikte vier voor het invullen van de kleur, en dikte één voor de details. Ik kan de Maestro-serie van Da Vinci aanbevelen. Om te zorgen dat mijn voorbeeld niet te snel verlept, gaan de bloemen ’s avonds in de koelkast of op een andere koele plek.
Tijdens mijn studie biologie in Amsterdam vond ik het al heerlijk om alles wat op de snijtafel lag minutieus te tekenen. Maar het kwam niet in me op dat ik daar mijn werk van kon maken. In plaats daarvan werd ik biologielerares op een middelbare school.
Ik was al in de dertig toen ik besloot een aquarelcursus te volgen. Het was liefde op het eerste gezicht — vanwege de heldere, tere kwaliteit van aquarel leent die verf zich perfect voor het schilderen van planten en bloemen. Hier wil ik mee verder, dacht ik. Mijn man Elco verklaarde me voor gek. ‘Je hebt toch een vak geleerd?’, zei hij. Maar in het botanisch schilderen komen biologie, mijn bloemenliefde en mijn gevoel voor kleur en compositie prachtig samen.
Veertig jaar verder teken en schilder ik nog bijna dagelijks. Voor inspiratie hoef ik nooit ver te zoeken. Ik haal bloemen uit mijn eigen tuin of ik stop tijdens mijn wandelingen en fietstochten een plantje in mijn tas. Voor ik er daadwerkelijk mee aan de slag ga, ontleed ik een bloem altijd eerst helemaal. Zo weet ik precies of de stengel glad of harig is, hoe het blad aan de steel zit, hoe de blaadjes gevormd zijn en hoe de kleuren verlopen. Dat kan ik iedereen aanbevelen.
Nog een paar tips. Als rechtshandige moet je ervoor zorgen dat het licht op je voorbeeld — en dus op je tekening — altijd van links komt. Doe je dat niet, dan werk je in de schaduw van je eigen hand en zie je niks. Voor linkshandigen geldt natuurlijk het tegenovergestelde. Maak als je gaat aquarelleren het stukje dat je wilt inkleuren eerst vochtig met alleen water. Als je daarna voorzichtig kleur toevoegt, loopt die er mooi in uit. Begin heel dun, je kunt later altijd laagjes toevoegen. En wacht tot de verf goed droog is voor je een nieuwe laag of details aanbrengt. Tot slot: blijf niet te lang aan je werk prutsen en poetsen. Het eerste wat je doet is vaak het mooist.”
jannekebrinkmansalentijn.nl

Natuurillustrator, wetenschapscommunicator en bioloog Kim Veenman (32) tekent en schildert behalve op papier ook op haar iPad. Ze maakt illustraties voor tijdschriften zoals  Buitenleven en voor verschillende natuurorganisaties en uitgevers.
“Tekenen begint met goed kijken. Welke vormen zie je eigenlijk? Dat is lastiger dan het lijkt, want je brein vult tijdens het tekenen vaak automatisch al in hoe een viooltje, appel of bij eruit hoort te zien. Wat helpt is om je voorbeeld op z’n kop te leggen. Zo kun je makkelijker puur naar de vormen kijken, zonder dat je er gelijk een beestje of bloempje in herkent. Begin je net? Teken dan eerst alleen met een balpen of fineliner. Je kunt dan niet gummen en dat is juist goed. Als je even doortekent, zie je dat iets al best mooi is. Kleur komt later, als je vormen goed in de vingers hebt.
Wil je gaan schilderen, gebruik dan niet alleen de pure kleur uit een tube of potje. Die is vaak nogal nep. Beter is om op een palet of een stuk papier kleuren te mengen. Als je aan felgroene verf uit de hobbywinkel een drupje geel of bruin toevoegt, zul je zien dat je een veel natuurlijker kleur krijgt.
Zelf zat ik van jongs af aan met mijn neus in het gras, op zoek naar beestjes. Ik ben opgegroeid op een boerderijtje in Drenthe, met kippen, schapen, paarden en een heel grote tuin. Als kind liep ik daar al vol verwondering rond. Ik weet nog dat ik een keer kippeneieren onder een lamp had uitgebroed. Dat uit zo’n gesloten schaal een levend wezentje kwam, vond ik ongelofelijk.
Ik tekende al het tuinleven ook graag, maar tijdens mijn studie droogden mijn verfpotjes op. Tot ik in 2014 Instagram ontdekte. Daarop vond ik de prachtigste natuurillustraties. Veel makers legden stap-voor-stap uit hoe ze werkten. Geweldig vond ik dat! Ik ging zelf ook aan de slag. In die tijd schreef ik regelmatig voor tijdschriften over natuur. Soms stuurde ik een illustratie mee om iets te verduidelijken. Eén redactie wilde die een keer gelijk plaatsen. Zo leuk! Toen ben ik van illustreren mijn werk gaan maken.
Hoewel ik nog steeds graag op papier werk, teken en schilder ik nu vooral digitaal, op mijn tablet. Het leuke daarvan is dat je makkelijk van alles kunt uitproberen. Bijvoorbeeld wat er gebeurt als je potlood en verf door elkaar gebruikt. En mee meegenomen: je krijgt nooit vieze vingers.
Er zijn veel gratis tekenapps, waarin je een hele hobbywinkel aan materialen bij de hand hebt. Je kunt met je vingers tekenen, maar een stilus of tekenpen, special voor een tablet, werkt beter. Zelf gebruik ik de betaalde Procreate-app op mijn iPad, en een Apple Pencil. Die is gevoelig: hoe harder je drukt, hoe dikker je lijn. Daardoor voelt hij net als een echt potlood of penseel.
Als je niet weet hoe je moet beginnen, zoek dan online inspiratie of gratis lessen. Wat ik goede voorbeelden vind? De Britse Lizzie Harper laat in haar filmpjes zien hoe je bloemen en planten kunt aquarelleren. De Amerikaanse Wooly Pronto heeft handige filmpjes over het programma Procreate. Met behulp van dat soort mensen heb ik mezelf ook alles geleerd.”
Op 29 mei verschijnt het boek Maak je eigen jungle — Meer dierenleven in je tuin van Katja Staring, waarvoor Veenman de illustraties verzorgde. Meer informatie: kimveenman.nl. 

Gepubliceerd in Trouw, 2 mei 2020.