Ontspannen in een virtuele wereld blijkt goed te helpen als je bijvoorbeeld stress of  depressieve klachten hebt. Dat ontdekte ook Bea (70), toen ze vorige zomer voor het eerst een virtual reality-bril met een speciaal ontspanningsprogramma opzette. “Er kwam meteen een soort rust over me heen.” 

Bea (70), gepensioneerd lerares Frans, is getrouwd. Ze woont in Meppel en heeft drie kinderen en negen kleinkinderen. 

“De eerste keer dat ik mijn virtual reality-bril opdeed was zo’n bijzondere ervaring. Ik schoof het apparaat over mijn hoofd en ineens stond ik in een groene weide met allemaal paarden om me heen, die nieuwsgierig op me af kwamen lopen. De zon scheen, de lucht was blauw en ik kon aan alle kanten om me heen kijken. Als je nog nooit virtual reality hebt ervaren klinkt het misschien vreemd, maar het voelde echt alsof ik dáár was. Meteen kwam er een soort rust over me heen. Het was zo’n prettige omgeving, dat ik er graag wilde blijven. Vanaf dat moment ben ik de bril elke dag gaan gebruiken.
Het filmpje met de paarden was onderdeel van een speciale app, VRelax, bedoeld om ontspanning en afleiding te bieden bij onder andere stress, pijn en burn-out. Met behulp van het programma kun je virtueel allemaal natuurplekken bezoeken. De ene dag was ik in een prachtig bos, de volgende dag op een verlaten strand waar de golven zachtjes over het zand rolden. Maar het fijnst vond ik de filmpjes met dieren. Zo kon ik me tussen zwemmende dolfijnen begeven, of tussen puppy’s of kittens gaan zitten. Heerlijk! Iedere dag trok ik me twintig minuten in zo’n plezierige wereld terug. Gewoon op mijn eigen bank, in mijn eigen woonkamer. Daarna voelde ik me kalmer. Toen wist ik: dit gaat me echt helpen om mijn stress en mijn depressieve gevoelens beter te managen.” 

Onderdrukken
“Eigenlijk worstel ik al mijn hele leven met depressiviteit. Terugkijkend denk ik dat ik op mijn 21ste voor het eerst een echte depressie had. Drie jaar daarvoor was mijn moeder overleden. In ons streng katholieke ouderlijke gezin praatten we daar niet over. Laat staan dat we onze gevoelens deelden.
Een tijd lang kon ik mijn verdriet en angst onderdrukken. Maar toen ik studeerde, ging het mis. Van het ene op het andere moment liep mijn geestelijke emmer over en durfde ik niet meer naar college. Ik voelde me verlamd, niet langer opgewassen tegen alle eisen die het leven aan me stelde. Uiteraard had ik op dat moment geen idee wat me overkwam; van een depressie had ik nog nooit gehoord. Heel beangstigend. Zelfs toen ik langdurig thuis zat, sprak ik met niemand over wat er in mijn hoofd omging. Ook niet met vriendinnen, nee. Dat deed je in die tijd gewoon niet; we waren toen veel geslotener dan nu.
Na een week of zes verdwenen de donkere wolken rond mijn hoofd langzaam en pakte ik de draad weer op. De jaren daarna bleef ik mentaal echter af en toe wankelen. Ik ontdekte dat het me hielp om in zo’n periode extra naar buiten te gaan en te bewegen. Zo hield ik mezelf op de been.” 

Oververantwoordelijk
“Een volgende keer dat het echt misging, was op mijn 30ste, na de geboorte van ons derde kind. Een dag na de bevalling waren de zwarte wolken terug. Ik had nergens zin meer in, niets kon me raken. Maar ook toen hield ik de schone schijn op. Dat had ik immers als kind geleerd; kwetsbaarheid tonen was uit den boze.
Na een wintersportvakantie stortte ik helemaal in. Alles was me te veel. Ik sliep nauwelijks nog en was ontzettend angstig. Bang voor mijn eigen boosheid vooral, die als een orkaan door me heen raasde. Wat als ik daarnaar ga handelen?, dacht ik. Welke agressieve gedachten ik ervaarde? Dat wil ik liever niet zeggen, maar ze sloegen me volledig uit het lood.
De huisarts zag dat het niet meer ging en regelde thuiszorg. Een maand of vier kwam er elke dag iemand om met de kinderen en het huishouden te helpen. Het was zo’n opluchting om de verantwoordelijkheden in ieder geval tijdelijk aan haar te kunnen overlaten. Want inmiddels was ik er wel achter dat daar de kern van mijn probleem zat: ik voelde me oververantwoordelijk. Daardoor legde ik de lat veel te hoog. Mijn leven draaide om anderen; zelf kwam ik steevast op de laatste plaats. En ik deelde mijn zorgen met niemand. Falen was simpelweg geen optie.” 

Overgang
“Gelukkig waren er ook langdurige periodes waarin het prima ging. In mindere tijden ben ik bovendien nooit bij de pakken neer gaan zitten. Dat is denk ik mijn redding geweest. Op moeilijke momenten dwong ik mezelf altijd uit bed te komen, naar de supermarkt te gaan, eten te maken. Hoe bang ik ook was. Door het toch te doen, bewees ik aan mezelf dat ik het wél kon, en bouwde ik langzaam mijn zelfvertrouwen weer op. Verder heb ik door de jaren heen allerlei professionele hulp en zelfhulp gezocht, van gesprekken met een psycholoog tot een cursus mindfulness. . Heel leerzaam allemaal, maar het was niet genoeg om de depressies helemaal buiten de deur te houden.
De moeilijkste periode kwam met de overgang. In de basis waren mijn depressieve klachten dezelfde als de keren ervoor, alleen dan nog intenser. Ik kon en wilde niets meer en sleepte mezelf door de dag. Verder was ik heel bang dat ik de controle zou verliezen en gek zou worden. Dat is een afschuwelijk gevoel. Nu ik eraan terugdenk, word ik er emotioneel van. Weet je, als je in zo’n diep dal zit, kun je je niet voorstellen dat je daar ooit nog uit komt. In die tijd was het soms echt moeilijk om door te gaan, zo hopeloos voelde de situatie. En toch werd ik uiteindelijk weer beter. Daarom vind ik het belangrijk om mijn verhaal met de wereld te delen. Tegen alle mensen die zelf in zo’n zwart gat zitten, zeg ik: het is niet zo uitzichtloos als je denkt. Er zijn echt manieren om anders om te leren gaan met stress en angst, en het leven zo leefbaarder te maken. Oók op latere leeftijd.”

Zetje
“Toen ik afgelopen juli de VRelax-bril kreeg, had ik net weer een depressieve periode achter de rug. Omdat mijn man collecteert voor de Hersenstichting, werden we uitgenodigd voor een wetenschapsdag van het Universitair Medisch Centrum Groningen. Daar kregen we allerlei lezingen over mentale gezondheid. Er was onder andere een onderzoeker die vertelde over VRelax en hoe virtual reality mensen met bijvoorbeeld een depressie kan helpen. Ik werd zo enthousiast van zijn verhaal, dat ik na afloop op hem af ben gestapt om te vragen of ik aan het onderzoek kon meedoen. Helaas ging dat niet, maar ik mocht de bril met app wel zes weken lenen.
Zo kwam het dat ik niet lang daarna thuis met een VR-bril op de bank zat. Op dat moment was ik alweer een aardig eind uit het geestelijke dal, maar ik was nog wel wat wankel. Dankzij de virtuele filmpjes voelde ik me elke dag kalmer en sterker. Het was precies het zetje dat ik nodig had om helemaal beter te worden. Vandaar dat ik de bril na zes weken niet meer wilde inleveren. Ik heb hem daarom zelf aangeschaft, inclusief de speciale app.”

Een acht
“Inmiddels vormen mijn virtuele uitstapjes een vast rustpunt in mijn dag. Twintig minuten met mijn bril op de bank betekent: een moment helemaal voor mij, iets wat ik mezelf eerder nooit gunde. Ik sla ook nooit over; de bril gaat zelfs mee naar de camping. Het is een fantastisch hulpmiddel om me te helpen ontspannen en dichtbij mezelf te blijven. Dat werkt op allerlei manieren door. Ik voel nu bijvoorbeeld eerder aan wanneer ik over mijn grenzen ga. Bovendien lukt het me steeds beter om ook op andere momenten in mijn hoofd de mooie locaties uit de filmpjes terug te halen. Zo kan ik, ook zonder bril, dat ontspannen gevoel weer oproepen.
Deze maand word ik zeventig. Ik geef mijn leven nu een acht, een hoger cijfer dan ooit tevoren. Dat had ik een paar jaar geleden niet durven dromen. Ik ben denk ik het levende bewijs dat je nooit te oud bent om te leren en te veranderen. Hopelijk geeft dat andere vrouwen moed. Want als ik het kan, waarom zij dan niet ook?” 

[Kader]

VIRTUAL REALITY
Wim Veling, psychiater en hoogleraar in het Universitair Medisch Centrum Groningen, is mede-bedenker van VRelax en initiatiefnemer van het VR Mental Health Lab in het UMCG. Deze onderzoeksafdeling ontwikkelt virtual realitytoepassingen voor psychische problemen. 

Wat is virtual reality precies?
Wim Veling: “Virtual reality — kortweg VR — is een manier om in een andere werkelijkheid te stappen. Als je een VR-bril opzet, zie je een wereld die door een computer is gemaakt. Het beeld is overal om je heen, je kunt 360 graden in het rond kijken. Daardoor voelt het net echt en reageren je hersenen en je lichaam alsof je daadwerkelijk op die plek bent. Dat mechanisme gebruiken we om mensen met psychische klachten nog beter te helpen.” 

Hoe dan?
“In ons speciale VR-lab hebben we afgelopen jaren allerlei toepassingen ontwikkeld voor mensen met bijvoorbeeld depressie, angst, psychose, stress of agressie. Met een VR-bril en onze speciale software oefenen zij met moeilijke situaties. Mensen die het te spannend vinden om boodschappen te doen, kunnen dat in ons virtuele winkelcentrum bijvoorbeeld net zo lang proberen tot ze niet meer bang zijn. En agressie kun je leren beheersen door lastige situaties met virtuele mensen na te spelen. Dat is heel doeltreffend, blijkt uit de wetenschappelijke onderzoeken die we hebben gedaan.” 

Je kunt toch ook in de echte wereld oefenen?
“Uiteraard. Maar daar is een behandelaar niet altijd bij. Bovendien kunnen we de omstandigheden in de virtuele wereld helemaal controleren. Zo heb je bijvoorbeeld de mogelijkheid om eerst in een lege supermarkt te oefenen en die langzaamaan steeds drukker te maken.” 

Hoe kwam u op het idee om virtual reality ook tegen stress in te zetten?
“Bij bijna alle psychische klachten speelt stress een rol. Zowel bij het ontstaan als het instandhouden ervan. Bovendien: als de spanning te hoog is, lukt het patiënten vaak niet om aan behandelingen mee te doen. Zo ontstond het idee voor VRelax: een wetenschappelijk onderbouwd VR-programma, ontwikkeld met patiënten en professionals, dat onder andere helpt stressgerelateerde klachten te verminderen.”

Hoe werkt dat?
“Simpel gezegd bezoeken gebruikers met behulp van de VR-bril gefilmde natuurlocaties om zo te ontspannen. Als ze willen, kunnen ze in de virtuele wereld daarnaast oefeningetjes doen. Bijvoorbeeld belletjes in het water kapot laten springen door ernaar te kijken. Dat helpt ook om de concentratie vast te houden en zo stress in het lichaam te verminderen. Het fijne is dat mensen VRelax thuis kunnen gebruiken, op het moment dat ze er zelf  behoefte aan hebben. Zo krijgen ze meer grip op hun klachten.” 

Voor wie is het geschikt?
“In eerste instantie hebben we VRelax ontwikkeld als ontspanningstool tegen stress, burn-out, angst en somberheid. GGZ-instellingen in heel Nederland gebruiken het programma daar nu voor. Maar inmiddels wordt het op veel meer manieren toegepast. Bijvoorbeeld om afleiding te bieden bij chronische pijn, of bij een vervelende medische behandeling, zoals chemotherapie. En bedrijven en organisaties met stressvolle werkomstandigheden, zoals de zorg en de politie, zetten VRelax in om hun medewerkers te helpen ontspannen en stressgerelateerde klachten te voorkomen.” 

Meer weten? Kijk op vrmentalhealth.nl of vrelax.com.

Gepubliceerd in Margriet, januari 2023.