Seniorvriendelijke ziekenhuizen? Ze bestaan! En ze zijn nodig ook, want soms komen kwetsbare patiënten slechter uit het ziekenhuis dan vóór de opname. Ziekenhuizen proberen dit tij te keren. Zo ook het Medisch Centrum Leeuwarden.

Het eerste wat opvalt als je het Medisch Centrum Leeuwarden (MCL) binnenkomt, zijn de golfkarretjes die af en aan rijden. De vrijwilligers die ze besturen, brengen mensen die slecht ter been zijn naar hun bestemming. Geen overbodige luxe in het ziekenhuis met talloze meters aan gangen. Het is een van de meest zichtbare ‘seniorvriendelijke’ aanpassingen. “Maar er gebeurt voor en achter de schermen veel meer”, zegt Yvonne Kruiper, die ons door het ziekenhuis rondleidt. Als manager van de afdelingen geriatrie en longziekten is zij mede verantwoordelijk voor het ouderenbeleid van het ziekenhuis. “Neem deze behandelkamer”, wijst ze, terwijl we door de gangen van de nieuwe Spoedeisende Eerste Hulp lopen. “Bij de bouw hebben we er bewust rekening mee gehouden dat het aantal kwetsbare, oudere patiënten toeneemt. Voor hen hebben we op de SEH speciale kamers ingericht. Die zijn extra groot, zodat mensen met loophulpmiddelen er gemakkelijk terechtkunnen. Er hangt een klok aan de muur en het licht kan worden gedimd. Het lijken kleine dingen, maar zoiets simpels als een klok kan helpen voorkomen dat kwetsbare patiënten gedesoriënteerd en in de war raken.” Ook aan naasten is gedacht. Zo staan er bijvoorbeeld stevige banken in plaats van stoelen. Die glijden bij het opstaan minder snel weg.
Op de kaart
Veel kwetsbare oudere patiënten — met meerdere aandoeningen — gaan slechter het ziekenhuis uit dan ze erin komen. Hun lichamelijke en geestelijke conditie kan (verder) verslechteren. Soms maakt de ervaring ze ook angstig of onzeker. Je ziet dan bijvoorbeeld dat mensen naderhand ineens geen boodschappen meer kunnen doen of zichzelf niet meer kunnen aankleden, terwijl dat niet per se te maken heeft met de reden waarom ze zijn opgenomen. Dat komt dan bijvoorbeeld doordat ze in algemene zin verzwakt zijn geraakt, en door de ingrijpende ervaring. Bij 30 à 60 procent van de 70-plussers die uit het ziekenhuis komen, spelen dit soort problemen, blijkt uit verschillende onderzoeken.
Vandaar dat ziekenhuizen alles op alles zetten om kwetsbare patiënten zo fit en zelfstandig mogelijk te laten vertrekken. Er is zelfs een apart specialisme voor kwetsbare ouderen met problemen op meerdere terreinen: de geriatrie. “Waar andere specialisten zich op één onderdeel van het lichaam focussen, bijvoorbeeld het hart of de knie, kijken wij naar de hele mens”, zegt geriater Tanja Schuur van het MCL, die zich intussen bij ons heeft gevoegd. Samen met Yvonne Kruiper is zij al meer dan tien jaar bezig om het onderwerp op iedere afdeling van het ziekenhuis op de kaart te zetten. In die tijd is er volgens haar veel veranderd. “Onze medewerkers worden bijvoorbeeld speciaal getraind om risicofactoren bij 70-plussers te herkennen. Op die manier kunnen we mogelijke problemen eerder behandelen. Zo checken we niet alleen bij de intake, maar ook gedurende een opname regelmatig of patiënten angstig of in de war zijn en of ze goed slapen.”
Sneller herstel
Op onze rondleiding zijn we inmiddels bij de afdeling geriatrie beland. Ook hier tal van aanpassingen. Voor het tijdsbesef hangt op elke kamer behalve een klok ook een kalenderbord met de dag en de datum. De letters op de deuren zijn extra groot. De bedden kunnen lager dan normaal om het in- en uitstappen te vergemakkelijken en zo het aantal valincidenten te verminderen. Niet alleen de toiletten, maar ook de wastafels hebben stangen om op te steunen. En, best bijzonder voor een ziekenhuis, er is een groot terras waar patiënten een luchtje scheppen en wat broodnodige vitamine D opdoen. Het feit dat mensen naar buiten kunnen, bevordert bovendien het bewegen.
“Bij de dagtherapie van de geriatrie doen vaktherapeuten allerlei activiteiten met patiënten”, vervolgt Yvonne Kruiper. “Denk aan creatieve bezigheden, levensverhalen delen of bewegen in een groep. Zulke therapie helpt om nog beter in kaart te brengen wat er precies met mensen aan de hand is en wat ze nodig hebben om zo snel mogelijk op te knappen.”
Screening
Dat bij de geriatrie alles in het werk wordt gesteld om kwetsbare ouderen zo goed mogelijk bij te staan is vanzelfsprekend. Maar het aantal patiënten dat daar wordt opgenomen is met 18 bedden beperkt. Vandaar dat de samenwerking met andere afdelingen volgens Tanja Schuur minstens zo belangrijk is. “Als geriaters zijn we gelukkig niet de enige artsen die oog hebben voor behoeften van mensen met meerdere kwalen. Een cardioloog of een orthopeed kan bijvoorbeeld ook aan de bel trekken en onze hulp inroepen. Want de verantwoordelijkheid voor kwetsbare patiënten dragen we samen.”
Dat komt goed tot uitging in het pre-operatieve spreekuur dat het ziekenhuis heeft ingevoerd. Stel, een vrouw van 86 met reuma en diabetes moet een hartklepoperatie ondergaan. De cardioloog verwijst haar dan eerst voor een screening naar de geriatrie. “Samen met de patiënt kijken we naar het totaalplaatje”, vertelt Schuur. “Hoe is haar conditie voorafgaand aan de ingreep? Welke mogelijke complicaties kan ze krijgen? En wat zijn de gevolgen voor haar zelfstandigheid en kwaliteit van leven? De uitkomst kan bijvoorbeeld zijn dat we, voor een zo goed mogelijk herstel, eerst de ondervoeding van de patiënt moeten aanpakken. Maar we kunnen ook tot de conclusie komen dat er, alles afwegende, meer nadelen dan voordelen aan de operatie zitten en dat die dus beter niet kan worden gedaan. Uiteindelijk gaat het erom wat voor die ene patiënt het beste is.”  

[Kader]
Wat kunt u zelf doen?

• Geef het aan als u iets niet begrijpt. Geriater Tanja Schuur: “Ik merkt dat veel mensen nog altijd schroom voelen om ons vragen te stellen. Bijvoorbeeld omdat ze bang zijn om lastig gevonden te worden. Maar door vragen te stellen, kunnen wij u juist beter helpen.”
• Spreek uw wensen en gevoelens uit. Tanja Schuur: “Schaam u niet om te vertellen dat u bijvoorbeeld bang of in de war bent. Vraag bijvoorbeeld gerust of uw partner bij u mag slapen.” 
• Check uw ziekenhuis. Afdelingsmanager Yvonne Kruiper: “Op de website ziekenhuischeck.nl van de Nederlandse Vereniging van Ziekenhuizen (NVZ) kunt u de kwaliteit van alle Nederlandse ziekenhuizen vergelijken. Aan de hand van specifieke behandelingen, bijvoorbeeld heupslijtage, darmkanker of Parkinson, maar ook aan de hand van thema’s, zoals wachttijden, pijncontrole of ouderenzorg.” 
• Kijk op de website van KBO PCOB. Die ouderenbond heeft een aantal jaren geleden een eigen keurmerk voor seniorvriendelijke ziekenhuizen in het leven geroepen. Vanwege de administratieve lasten en de kosten doen de meeste ziekenhuizen (inclusief het MCL) hier vanaf dit jaar niet meer aan mee. Maar de kwaliteitscriteria blijven wel gelden. De in de afgelopen jaren verleende keurmerken zijn nog te vinden op www.kbo-pcob.nl/seniorvriendelijkziekenhuis/.

[Kader]
Cijfers

• Nederland telt 3,1 miljoen 65-plussers, waaronder 700.000 80-plussers (CBS 2017)
• Twee derde van de 65-plussers heeft meer dan één chronische ziekte (RIVM 2017)
• 65 procent van alle ligdagen in het ziekenhuis komt voor rekening van 60-plussers (NVZ, 2016)

Gepubliceerd in Plus Magazine, maart 2019 (Illustratie: Ellen Mandemaker)