Prikkelbaredarmsyndroom  — buikpijn en problemen met de ontlasting — kan je leven flink verzieken. Eén op de tien Nederlanders lijdt eraan. Onder andere hypnotherapie en een speciaal dieet kunnen verlichting bieden. Vijf deskundigen vertellen.  

Maag-darm-lever-arts André Smout is emeritus-hoogleraar neurogastro-enterologie in het Amsterdam UMC. 
“Prikkelbaredarmsyndroom, afgekort PDS, komt heel veel voor. Naar schatting lijdt één op de tien Nederlanders eraan, twee keer zoveel vrouwen als mannen. De klachten — onder andere buikpijn en problemen met de ontlasting — ontstaan vaak in de puberteit en kunnen het hele leven aanhouden. PDS is weliswaar niet gevaarlijk, maar de impact ervan op het dagelijkse leven is groot. Sommige patiënten durven nauwelijks meer de deur uit.
Er is niet één duidelijke oorzaak. De darm kan bijvoorbeeld te heftig of juist te traag bewegen of overgevoelig zijn. Dat maakt de diagnose lastig. Een arts stelt die door andere mogelijke oorzaken uit te sluiten. Regelmatig hoor je dat de aandoening vast tussen de oren zit. Onzin. Stress kan de problemen weliswaar verergeren, mogelijk omdat de hersenen van PDS-patiënten extra alert zijn voor wat er in de darmen gebeurt. Maar dat maakt klachten niet minder reëel. PDS is dus wel degelijk een echte ziekte.
Helaas is er geen genezende behandeling. De belangrijkste adviezen voor mensen met PDS zijn regelmatig en gezond eten, voldoende bewegen en stress vermijden. Roken prikkelt de darmen en verergert de klachten. Zo nodig kunnen medicijnen helpen. Denk aan middelen tegen obstipatie of diarree of medicatie die krampen tegengaat. Soms vermindert een lage dosis antidepressivum de gevoeligheid van de dunne darm, waardoor de pijn afneemt. Ook hypnotherapie is bewezen effectief.
Veel patiënten ervaren dat een speciaal dieet, het FODMAP-beperkte dieet, de klachten vermindert Verder kunnen probiotica verlichting bieden, al is nog niet duidelijk welke soort je bij PDS het beste kunt gebruiken. Het laatste wetenschappelijke inzicht is dat pepermuntolie krampwerend werkt en pijnprikkels dempt. Kies dan wel voor gecoate capsules die niet in de maag uiteenvallen, maar pas verderop in de dunne darm. Dat is van belang om bijwerkingen als zure oprispingen tegen te gaan. Kortom, er zijn veel opties, maar helaas is vooraf niet te zegen welke behandeling bij wie het beste resultaat boekt. Dat blijft dus een kwestie van uitproberen.”
Meer informatie: pdsb.nl.

Marten Otten, maag-darm-lever-arts in medisch centrum De Veluwe in Apeldoorn, ontwikkelde een nieuwe zorgaanpak die PDS-patiënten regie over hun behandeling geeft. 
“Tot een paar jaar geleden was er geen eenduidige, simpele methode voor de begeleiding van PDS-patiënten. De huisarts en MDL-arts deden vaak verschillende lichamelijke onderzoeken, waar niets uit kwam. Vervolgens werden patiënten zonder oplossing naar huis gestuurd. Het gevolg: ze voelden zich onbegrepen. Bovendien bleven ze met hun klachten zitten.
Dat moet beter kunnen, dacht ik. In 2015 heb ik daarom samen met Prikkelbare Darm Syndroom Belangenvereniging REDUCE PDS ontwikkeld. Dat is een aanpak waarbij de MDL-arts en een gespecialiseerde MDL-verpleegkundige samen een PDS-patiënt begeleiden. De patiënt krijgt uitgebreide informatie over elf mogelijke behandelingen, waarna hij of zij er in goed overleg zelf drie kiest. Het meest populair zijn pepermuntoliecapsules, probiotica en het FODMAP-beperkte dieet. Maar ook hypnotherapie en diverse medicijnen worden vaak gekozen.
REDUCE PDS gaat uit van een gelijkwaardige relatie tussen patiënt en zorgverlener. Ze delen informatie met elkaar en komen zo tot een weloverwogen besluit. De aanpak geeft patiënten meer inzicht in hun eigen situatie en vooral ook meer regie daarover. We hebben wetenschappelijk onderzocht wat dat in de praktijk oplevert. Wat bleek? 72 procent van de 200 deelnemers aan ons onderzoek vond dat deze aanpak hun kwaliteit van leven had verbeterd. Ze waren vooral tevreden over de begeleiding, het begrip, de acceptatie van PDS als lichamelijke zieke en het zelf mogen beslissen over de behandelingen.
Mooi meegenomen is dat de REDUCE PDS-methode ook tot minder inwendige darmonderzoeken leidt. Dat komt omdat gespecialiseerde professionals beter kunnen inschatten of zo’n scopie echt nodig is. Bij de reguliere MDL-aanpak krijgt 1 op de 4 PDS-patiënten een darmonderzoek, bij REDUCE PDS is dat 1 op de 7. Het betekent niet alleen minder zorgkosten, maar vooral ook minder heftige ingrepen voor de patiënt en minder mogelijke complicaties. De aanpak is zo succesvol, dat inmiddels ongeveer een kwart van de Nederlandse ziekenhuizen REDUCE PDS gebruikt. Daarnaast hebben veel andere instellingen een vergelijkbaar zorgpad voor PDS.”
Meer informatie: pdsb.nl/reduce.

Laurens van der Waaij, maag-darm-lever-arts in het Martini Ziekenhuis in Groningen, haalde het FODMAP-beperkte dieet naar Nederland en deed onderzoek naar de effectiviteit ervan. 
“Veel PDS-patiënten merken dat bepaalde voedingsmiddelen hun klachten verergeren. Dus toen ik in 2011 op een congres in Amerika hoorde over het speciale FODMAP-beperkte dieet, was mijn interesse meteen gewekt. Tot dan toe was zoiets er nog niet. Samen met diëtiste Janneke Stevens heb ik het van oorsprong Australische dieet ‘vernederlandst’ en er een speciale website over gemaakt.
De afkorting FODMAP is een verzamelnaam voor verschillende voedingssuikers en koolhydraten. Ze zitten vooral in vloeibare zuivel, tarwe en bepaalde soorten groenten en fruit. Bij PDS-patiënten is de dunne darm vermoedelijk niet in staat om sommige van die stoffen op te nemen. Als ze vervolgens onverteerd in de dikke darm belanden, breken bacteriën ze alsnog razendsnel af. Daarbij produceren die gas dat een opgeblazen gevoel en pijn kan veroorzaken.
Bij het FODMAP-beperkte dieet leer je welke voedingsmiddelen bij jou problemen geven. Simpel gezegd komt het erop neer dat je zes weken alle voedingsmiddelen met FODMAP’s erin helemaal vermijdt. Als de klachten in die tijd afnemen, voeg je daarna elke week weer een groep van de ‘verboden’ producten toe en kijk je hoe je lichaam reageert. Zo leer je welke voedingsmiddelen voor jou boosdoeners zijn. Meestal zijn dat er maar een paar.
In ons ziekenhuis hebben we wetenschappelijk onderzocht of het FODMAP-beperkte dieet echt werkt. Tweederde van de patiënten gaf aan naderhand aanzienlijk minder klachten te hebben. Op een schaal van tien gingen die minstens twee punten naar beneden. Dat effect was er na een jaar nog. Bovendien vonden patiënten het heel fijn om zelf een beetje invloed op hun klachten te hebben.
Let wel: het dieet is best ingewikkeld en ook ingrijpend. Het gevaar bestaat dat je daardoor op de lange duur te weinig van bepaalde voedingstoffen binnenkrijgt. Ik raad patiënten dan ook af om het op eigen houtje te proberen. Laat je liever door een gespecialiseerde diëtist begeleiden. Je huisarts kan je daarnaar doorverwijzen.”
Meer informatie: fodmapdieet.nl of mhz.nl/pds. 

Klinisch psycholoog en hypnotherapeut Carla Flik van het St Antonius Ziekenhuis en het Universitair Medisch Centrum in Utrecht deed onderzoek naar de effectiviteit van hypnotherapie bij het prikkelbaredarmsyndroom.
“Al decennialang is bekend dat mensen met ernstige PDS veel baat kunnen hebben bij hypnotherapie. De behandeling geeft ze de mogelijkheid om hun darmen op een ontspannen manier te laten werken. Ook de beleving van pijn kan door hypnotherapie veranderen.
Bijna iedereen heeft wel eens een hypnotische ervaring. Tijdens het autorijden ben je bijvoorbeeld zo diep in gedachten, dat het lijkt alsof je een stuk van de route hebt overgeslagen. Of je leest een boek waar je helemaal in opgaat. Je concentreert je aandacht dan heel sterk. Daarmee kom je in een andere, diepere staat van bewustzijn. Hypnotherapie borduurt op dit werkingsprincipe voort. Geleid door de woorden van een gespecialiseerde therapeut maak je je in je hoofd losser van je omgeving. Tegelijkertijd focus je al je aandacht op je innerlijke wereld. In die toestand sta je veel meer open voor suggesties.
Bij de behandeling van PDS gaat dat dan als volgt. Stel dat een PDS-patiënte last heeft van ernstige obstipatie. Dan roept een hypnotherapeut bijvoorbeeld het beeld op van een snelstromende rivier en vraagt haar dat in haar darmen over te nemen. Bij een patiënte met buikpijn kan hij een beeld gebruiken van warme of koude doeken om de darmen om de pijnprikkels te dempen. Net wat de zij het prettigst vindt. De suggesties die je op die manier creëert, brengen bij patiënten lichamelijke reacties teweeg die een positieve uitwerking op de klachten kunnen hebben.
Voor mijn promotie-onderzoek hebben we 354 PDS-patiënten die waren verwezen door hun huisarts of MDL-arts op deze manier behandeld. Ze volgden zes hypnotherapiesessies en kregen de oefeningen daarna op een cd mee om ze thuis wekelijks te kunnen herhalen. Negen maanden na afloop van de therapie ervoer bijna de helft van de deelnemers minder klachten. Ongeveer twee keer zoveel als van de patiënten in de controlegroep, die alleen educatieve ondersteuning hadden gehad. Kortom: voor een aanzienlijk deel van de PDS-patiënten kan hypnotherapie echt verlichting bieden.” 

Kinderarts Marc Benninga, hoogleraar in het Emma Kinderziekenhuis in Amsterdam, is gespecialiseerd in kindermaag-, darm- en leverziekten.
“Zo’n 10 tot 20 procent van alle schoolgaande kinderen heeft last van functionele buikpijn. Dat betekent dat ze gedurende minimaal twee maanden minstens eens per week buikpijn hebben, zonder dat er een duidelijke oorzaak voor de klachten is. In het overgrote deel van de gevallen gaat het om het prikkelbare darmsyndroom. Formeel stellen we die diagnose pas vanaf een jaar of acht, omdat kinderen vanaf die leeftijd goed en betrouwbaar over hun klachten kunnen vertellen.
PDS is bij kinderen niet wezenlijk anders dan bij volwassenen. Hun darmen reageren  (over)gevoelig op bijvoorbeeld bepaalde voeding, het doormaken van een infectie of stress. Ouders van kinderen met PDS zijn vaak erg bezorgd. Ze houden ze nauwlettend in de gaten en vragen veelvuldig of ze pijn hebben. Hoe begrijpelijk ook, ze helpen hun kinderen daar niet mee. Sterker nog, het verergert de klachten alleen maar, blijkt uit onderzoek. Mijn advies is dan ook om het zo min mogelijk over de pijn te hebben.
Iets anders is dat veel kinderen met PDS niet meer naar school willen of durven. Het is zelfs oorzaak nummer één van schoolverzuim. En dat terwijl de afleiding van school juist positief werkt. Bovendien: hoe vaker een kind wegblijft, hoe groter de stap — en daarmee de stress — om terug te gaan. Met mogelijk nog meer buikklachten tot gevolg. Kortom, stuur je kind met buikpijn gewoon naar school. Je hoeft je daar echt niet schuldig over te voelen. Integendeel, het maakt je juist een goede ouder.
De meest doeltreffende behandeling voor kinderen met PDS is hypnotherapie. 70 tot 80 procent heeft daar langdurig baat bij, blijkt uit verschillende onderzoeken die we sinds 2003 hebben gedaan. Niet alleen verminderen de buikklachten, kinderen zijn ook minder moe, angstig en somber. Voor de behandeling gebruiken we een speciaal ontwikkeld programma met luisteroefeningen. Kinderen en ouders kunnen daar thuis zelf mee aan de slag. Deze methode is bijna net zo effectief als hypnotherapie, gegeven door een therapeut, en bovendien veel goedkoper. Via de website hypnosebijbuikpijn.nlkun je het programma voor € 29,95 downloaden.” 

Gepubliceerd in Radar+, april 2019. Foto door Andrea Piacquadio via Pexels.